کاستا و مک کرا (۱۹۸۵) مدل پنج عاملی را بر اساس مفاهیم شخصیتی مبتنی بر نظریه ها، مشاهدات بالینی، مطالعات کتابخانه ای و از انواع رویه های ارزیابی، مستدل کرده‌اند. به طور کلی، گسترش پنج عامل بزرگ شخصیت، به مطالعات قبلی که توسط فیسک^[۱۳۴]،۱۹۴۹؛ نورمن،۱۹۶۳؛ اسمیت،۱۹۶۷؛ و در نهایت کاستا و مک‌کرا انجام شده بود، برمی گردد. همچنین هر یک از عوامل پنج گانه با نام های متفاوتی توسط آن ها بیان گردیده است، که در جدول ۲-۳ نشان داده شده است.

جدول۲-۳ مطالعات پنج عامل بزرگ (متیوز و دیری^[۱۳۵]،۱۹۹۸؛ نقل از محمدی،۱۳۸۵)

طالعه

ابعاد پنج عامل بزرگ

مطالعه

داده ها

E
N
C
A
O

فیسک (۱۹۴۹)

خود سنجی و دیگر سنجی

اعتماد بیان حال

کنترل هیجانی

همنوایی

انطباق پذیری

عقل فعال

بورگاتا (۱۹۶۴)

خود سنجی و درجه بندی همتاها

قاطعیت

تهییج پذیری

با وجدان بودن

دوست داشتن

هوش

نورمن(۱۹۶۳)

خود سنجی و درجه بندی همتاها

برون گرایی

ثبات هیجانی

نیرومندی ویژگی ها

پذیرندگی

فرهنگ

جمیت^[۱۳۶](۱۹۶۷)

درجه بندی همتاها

برون گرایی

تهییج پذیری

نیرومندی ویژگی ها

پذیرندگی

خلوص

دیگمن (۱۹۸۱)

تحلیل جدول های به دست آمده توسط کتل

برون گرایی در برابر درون گرایی

نیرومندی خود در برابر آشفتگی

تمایل به پیشرفت

مهربانی

خلوص

گلدبرگ (۱۹۹۰)

خود سنجی

شادخویی

ثبات هیجانی

با وجدان بودن

اطاعت در برابر نافرمانی

عقل

پس از اینکه نظریه پنج عاملی شکل گرفت، تحقیقات زیادی به منظور بررسی میزان کارایی، ارزش کاربردی و اعتبار و روایی آن صورت گرفته است. کاستا و مک کرا (۱۹۸۵ و۱۹۸۷) نشان دادند که در تمام پنج عامل شخصیت، یکپارچگی و جامعیت وجود دارد و یافته های مشابهی نیز توسط گلدبرگ‌ (۱۹۸۹)، استندروف‌^[۱۳۷](۱۹۹۰) و ویگینز^[۱۳۸] (۱۹۹۰) به دست آمده است (نقل از محمدی،۱۳۸۵).

ابعاد شخصیت بر اساس مدل شخصیتی پنج عامل بزرگ

مدل پنج عاملی بزرگ که توسط کاستا و مک کرا طرح شده است، پنج بعد اساسی را برای شخصیت معرفی می‌کند که هر بعد، در برگیرنده تعدادی از صفات خاصی است که مجموع آن صفات یک عامل شخصیت را تشکیل می‌دهند. در ادامه هر یک از این عوامل پنج گانه به تفصیل خواهد آمد.

عامل روان رنجور خویی(N)^[139]

بنا به تعریف لانس بری^[۱۴۰] و همکاران (۲۰۰۵) روان رنجور خویی رگه ای از شخصیت است که ثبات عاطفی بالا و اضطرب پایین در یک سوی پیوستار و در سوی دیگر آن، بی ثباتی عاطفی و اضطراب بالا قرار دارد. افرادی که نمره آن ها در روان رنجور خویی پایین است با برخورداری از ثبات عاطفی، معمولا آرام، معتدل و راحت هستند و قادرند با موقعیت های استرس زا، بدون آشفتگی یا اضطراب مقابله کنند. داشتن احساسات منفی همچون ترس، غم، برانگیختگی، خشم، احساس گناه، احساس کلافگی دائمی و فراگیر مبنای این شاخص را تشکیل می‌دهد. از آنحایی که هیجان مخرب در سازگاری فرد و محیط تأثیر دارد، افرادی که دارای نمره ی بالاتری در این شاخص باشند، احتمال بیشتری دارد که دارای باورهای غیرمنطقی بوده، قدرت کمتری در کنترل تکانه ها داشته باشد و درجه های انطباق ضعیف تری با دیگران و شرایط فشار روانی نشان دهند. ولی افرادی که در این شاخص نمره پایینی دارند از نظر عاطفی افراد با ثباتی به شمار می‌روند. لازم به ذکر است که این مقیاس، همانند سایر مقیاس های نئو، یک بعد از شخصیت سالم را اندازه می‌گیرد. نمرات بالا ممکن است نشانه احتمال بالا برای ابتلا به برخی از مشکلات روان پزشکی باشد، اما این زیر مقیاس نباید به عنوان اندازه ای برای اختلالات روانی در نظر گرفته شود. ممکن است که به دست آوردن نمره بالا در این مقیاس با یک اختلال قابل تشخیص روانی همراه نباشد و از طرفی تمام اختلالات روانی هم با نمره بالا در مقیاس روان رنجور خویی همراه نیست(کاستا و مک کرا،۱۹۹۲).

این عامل که اساس آن را تجربه هیجانات منفی و نامطلوب تشکیل می‌دهند، از تعدادی صفات مانند اضطراب، افسردگی، آسیب پذیر بودن و بی ثباتی هیجانی تشکیل شده است. یکی از مشخصه‌ های اصلی این عامل، ناسازگاری و عواطف منفی است، یعنی افرادی که در این عامل نمره بالایی به دست می آورند، با محیط بیرونی سازگاری کمتری دارند و اغلب دچار عواطف منفی می‌شوند. برعکس، افرادی که در این عامل نمره پایینی می‌گیرند، با محیط سازگاری بیشتری دارند و از لحاظ عواطف و هیجانات در سطح مطلوبی قرار می‌گیرند.

صفات روان رنجور خویی:

1. اضطراب: ترس، نگرانی، استرس و برانگیختگی بالا را شامل می شود.

1. پرخاشگری: به خصومت و خشم افراد نسبت به یک چیز یا یک شخص گفته می شود.

1. افسردگی: به خلق پایین و عواطف منفی و یأس و نا امیدی اشاره دارد.

1. کمرویی: به حالاتی مانند شرم و خجالت گفته می شود و گاهی اوقات ممکن است به ترس های مرضی از اجتماع نیز منجر گردد.

1. تکانش وری: به رفتار های انفجاری و تکانشی که نسبتا غیر ارادی هستند و بدون فکر کردن و تصمیم گیری انجام می‌شوند، گفته می شود.

آسیب پذیری: این گونه افراد در برابر فشارها و استرس ها، آسیب های جسمی و روانی بیشتری را متحمل می‌شوند (کاستا و مک کرا،۱۹۹۲).

عامل برون گرایی(E)^[141]

این عامل دربرگیرنده صفاتی همچون جامعه پذیری، معاشرت، سلطه جویی، هیجان خواهی، فعال بودن، پرحرف بودن، پر انرژی بودن، قاطعیت و … است. افرادی که در عامل برون گرایی نمره بالایی به دست می‌آورند، بسیاری از صفات فوق در آن ها دیده می شود. برای مثال، آن ها مهارت های اجتماعی زیادی دارند و دائما در حال جنب و جوش هستند و به ریسک کردن در زندگی علاقه نشان می‌دهند.

افرادی که در عامل برون گریی نمره پایینی به دست می آورند، این نمره به منزله فقدان برون گرایی در آن ها محسوب می شود، نه این که آن ها را ضد برون گرایی قلمداد بکنیم. ‌به این معنی که اگر کسی در عامل برون گرایی نمره پایینی گرفته باشد، باید او را در طرف دیگر این پیوستار قرار بدهیم. در این صورت، این افراد به عنوان درون گرا شناخته می‌شوند که صفات و ویژگی هایی مانند کم حرف بودن، کم فعال بودن و غیر معاشرتی بودن در آن ها دیده می شود.

صفات برون گرایی: