بطورکلی علت اصلی طرح نظریه لزوم ارائه اطلاعات در حقوق قراردادی، تخصصی شدن امور و وجود تفاوت اساسی در میزان اطلاعات و دانش افراد جامعه در زمینه های مختلف بوده است؛ از این رو حفظ تعادل اطلاعاتی طرفین و حمایت از طرف کماطلاعتر در قراردادهای تخصصی مانند بیمه، همواره مورد تأکید قرار گرفته است. امروزه نه تنها مانند گذشته این امکان برای افراد جامعه وجود ندارد که بتوانند در تمام زمینه ها حتی از اطلاعات اولیه برخوردار باشند، بلکه فعالین یک حرفه نیز ممکن است تنها در یک گرایش خاص تخصص داشته و در سایر گرایشها فقط از اطلاعات نسبی برخوردار باشند.[۱۳۴]
هرچه حرفه ها و مشاغل به سمت تخصصیشدن و پیچیدگی پیش رفتهاند، درک عامه مردم از نحوه و چگونگی انجام مراحل کار محدودتر شده و به ناچار باید به صاحبان حرفه ها و مشاغلی که اقدام به عرضه کالا و خدمات مینمایند، اعتماد کنند. از این رو اطلاعرسانی در زمینه قوانین و مقررات بیمهای به آحاد مردم و جامعه بیمهگذاران، از مهمترین راهکارهای توسعه اخلاق حرفهای در بیمه می‌باشد.[۱۳۵]
گاهی بیمهگران از عدم تخصص مشتریان خود بهرهمند شده و شروطی را به طور تخصصی تنظیم می کنند که متقاضیان عادی قادر نیستند مفاهیم و تبعات آن را تشخیص دهند. در بسیاری از موارد شروط به شکلی نوشته و یا ارائه می شوند که مشتری وقت و حوصله لازم برای خواندن آن را پیدا نمی کند یا به شکلی بیان می شود که مشتری انتظار ندارد که مسائل مهم قراردادی به این شکل بیان شود، بنابرین نسبت به آن ها توجه لازم را نخواهد کرد و بدون خواندن و آگاهی از مفاد آن، قرارداد را امضا می کند. مثلا در پشت صفحات شروط زیادی به صورت ریز چاپ شده که افراد عادی حوصله و وقت خواندن آن را پیدا نمیکنند. یا در قرارداد درج می شود که این قرارداد منوط به شروطی است که تفصیل آن شروط در دفتر شرکت قابل رویت است و یا تفصیل شروط در دستورالعملی گنجانده شده که قابل خرید است. [۱۳۶] این توقع بیجایی است که بیمهگذار جهت تعیین آثار و نتایج قرارداد خود به دنبال آییننامه ها، دستورالعملها و یا بخشنامه ها رفته تا پس از مطالعه و تعیین مفاد آن ها به انعقاد قرارداد مبادرت نماید.
- جنبه حمایتی داشتن قرارداد بیمه
امروزه بیمه به عنوان یک حرفه یا به عبارت دقیقتر یک صنعت شناخته می شود. گسترش روزافزون مخاطرات اجتماعی و ایجاد مسئولیتهای متنوع و جدید موجب توسعه صنعت بیمه شده، به طوری که بیمه و بیمهگری به یک حوزه بسیار تاثیرگذار مبدل گشته و ادامه این روند منجر به ایجاد انواع بیمه با زیرشاخههای متنوع و متفاوت شده است که هر کدام ویژگیها و قواعد خاص خود را دارند.
امروزه بیمه مانند گذشته یا آنطور که در قوانین مورد اشاره قرار گرفته، تنها جنبه تجاری ندارد، بهگونه ای که عدهای حرفه خود را بیمهگری قرار دهند و به فعالیت بپردازند، بلکه امروزه نقش و جنبه حمایتی بیمه بسیار پررنگتر شده. هدف بیمه تنها حمایت از بیمهگذار نیست، بلکه در سطح وسیعتر هدف بیمه حمایت از سرمایهملی، تولید و عوامل آن و به طور کلی حمایت از اقتصاد و رفاه جامعه است.[۱۳۷]
متقاضی بیمه به دو صورت با مؤسسات بیمه طرف است؛ یکی در مورد صدور بیمهنامه و تعیین نرخ و شرایط و مورد دوم در هنگام بروز خسارت. در هر دو مورد بیمهگذار نسبت به مؤسسه بیمه در وضع نامطلوبی قرار دارد. به علت کمی اطلاعات و فقدان رقابت و نوعی انحصار عملیات بیمه که مؤسسات خیلی ساده ممکن است از طریق توافقنامهها و قرارداد فی مابین سیاست مشترکی را اعمال نمایند نرخ و شرایط به او تحمیل می شود.[۱۳۸]
مؤسسات بیمه که با مجوز دولت و از طرف دولت این خدمات حمایتی را ارائه می دهند، باید به نحوی عمل کنند که منافع بیمهگذاران به بهترین وجه تامین شود، زیرا با وجود تنوع و تکثر انواع بیمهنامه ها که هر کدام برای رفع نیاز متفاوت با دیگری در نظر گرفته شده است، کسب آگاهی و شناخت نسبت به انواع پوشش های بیمه از توان افراد عادی جامعه بیرون بوده و نیازمند ارائه مشاوره و هدایت از ناحیه دست اندرکاران این حوزه است تا نیازهای هر متقاضی شناخته شده و پوشش مناسب برای رفع آن نیازها فراهم گردد.[۱۳۹]
گفتار دوم : کیفیت ایفای تعهدات اطلاعاتی از سوی بیمهگر
بیمهگران میبایست اطلاعاتی را افشا کنند که به موقع در دسترس متقاضیان قرار بگیرد تا تصمیم گیری آن ها براین اساس صورت پذیرد، و بهگونه ای به مخاطب انتقال یابد که اعتماد بیمهگذاران را جلب نموده و برایشان قابل درک باشد. علاوه بر این اطلاعات باید همواره به روز بوده، متناسب با آخرین قوانین و آیین نامه ها باشند.
بند اول : افشای بهموقع و قابل اطمینان
اطلاعرسانی شرکتهای بیمه باید به صورت مستمر، کافی و بهموقع باشد تا تصویر صحیحی از بیمهگر ترسیم نمایند. بهموقع بودن اطلاعات مستلزم این است که بیمهگران اطلاعات اصلی را زود و بهموقع گزارش کنند تا افرادی که میخواهند در آینده از این اطلاعات استفاده کنند، بتوانند در تصمیم گیری خود آن ها را در نظر بگیرند. این اطلاعات باید به بهترین روش منتشر شوند. برخی مواقع این امر نیازمند گزارشات دورهای است. افشای اطلاعات ممکن است برای یک دوره کوتاه به تأخیر بیفتد تا مورد بازبینی قرار گرفته یا به روز شوند، ولی این تأخیر زمانی برای رعایت حال متقاضیان و بیمهگذاران باید کوتاه بوده و از قبل نیز اعلام شود.[۱۴۰]
بند دوم : موضعگیری شفاف و قابل فهم
شرکتهای بیمه ممکن است در توضیح شرایط بیمهنامه سلیقههای متفاوتی داشته باشند. این تفاوتها اگرچه ظاهراً حاکی از سلیقههای متفاوت است، اما چنان نیست که باعث اختلاف نظر نشود. نمونه زیر قابل توجه است؛
بازرگانی برای حمل تعدادی الکتروموتور که قرار بود از ایتالیا به ایران حمل شود، از شرکتی تقاضای صدور بیمهنامه باربری نمود. بیمهنامه صادره اگرچه از آن دسته بیمهنامه هایی بود که درصدر آن نوشته بود «بیمهنامه حمل در خشکی» و در بند مربوط به وسیله حمل و نقل هم نوشته بود «کامیون و قطار»، اما در بخش خطرات بیمهشده نوشته شده بود که« خطرات مندرج در شرایط چاپی بیمهنامه های نمونه اف- پی- ای که شامل خسارت مستقیم ناشی از آتشسوزی و یا هر گونه حادثه با وسیله نقلیه مانند تصادف، چپ شدن، پرت شدن و … را نیز شامل می شود ».
متصدی حمل و نقل بجای حمل کالا با کامیون از طریق خشکی، ترتیبی داده بود که تریلر حامل کالا در قسمتی از مسیر توسط کشتی حمل شود. کشتی در بندری در ترکیه دچار حادثه شد. بیمهگر اعلام کرد که چون بیمهنامه برای حمل زمینی صادر شده، لذا شامل خسارات ناشی از حادثه دریایی مذکور نمی شود. بیمهگذار معتقد بود که اشاره به شرایط «بیمه نامه نمونه اف- پی- ای» مفهومی دریایی دارد و او چنین برداشت کرده که بیمهنامه حاکی از پوشش بیمهای کالا در دریا نیز هست.[۱۴۱]
