در اواخر دهه ی ۱۹۸۰ ، مقالات متعددی در نشریات گوناگون ‌در مورد ناکارآمدی روش های ارزیابی عملکرد شرکت‌ها منتشر شده ، و بسیاری از صاحب‌نظران استفاده گسترده و انحصاری از معیار های مالی را در ارزیابی عملکرد مورد انتقاد قرار دادند . هاپ وود در یک تحقیق تأثیر داده های حسابداری بر تشدید مسائل و مشکلات مربوط به ارزیابی عملکرد را بررسی و به عدم کفایت شاخص های سنتی مالی ارزیابی عملکرد اشاره کرد ، که دلایل آن به شرح زیر است :

- فقدان جامعیت شاخص ها

- مبهم و نادقیق بودن سیستم های حسابداری ارزیابی عملکرد

- توجه صرف به شاخص های نتیجه گرا

تأکید بیش از حد بر عملکرد کوتاه مدت (۲۰۰۷Wong-on-Wing, B, Lan, Guo, Wei, Li, & Dan, Yang,)

همینطور فرضیه‌ها ویافته‌هایی که بعداً ‌بر مبنای‌ مطالعات مختلف شکل گرفتند ، این نتیجه را داشتند که تکیه صرف بر شاخص های عملکرد مالی ، پیامد های زیانباری مانند عدم توافق و تضاد بین ارزیابان و ارزیابی شوندگان را به همراه دارد . همچنین مطالعات دیگر ، شواهد مشابهی داشته است و نتایج منفی مانند تنش های شغلی و عدم اعتماد به سرپرستان بر اثر تمرکز خاص بر شاخص های مالی عملکرد گزارش شده است .( ۲۰۰۷Wong-on-Wing, B,& others,)

سیستم های ارزیابی عملکرد همان‌ طور که گفته شد، متکی برسنجه های مالی بوده و امور مالی شرکت‌ها مسئول انجام ارزیابی بودند . گرچه این معیارهای مالی پیش ازاین شاخص های خوبی برای سنجش موفقیت شرکت‌ها بودند ، پیچیده تر شدن مناسبات اقتصادی و مسائل کسب و کار در آستانه قرن بیست و یکم ، اتکای شرکت‌ها به سنجه های مالی برای ارزیابی عملکرد را بامشکل مواجه می نمود. (a 1996Kaplan, R, & Norton, D.P,)

مهمترین مشکلات معیار های مالی برای ارزیابی عملکرد شامل موارد زیر می‌باشد : (بختیاری, پرویز، ۱۳۸۳)

- در عصر اقتصاد مبتنی بردانائی ، فعالیت‌های ارزش آفرین سازمان‌ها فقط متکی به دارایی‌های مشهود آن ها نمی باشد .بلکه دانش ، قابلیت‌های کارکنان ، روابط با مشتریان و تأمین کنندگان ، کیفیت محصولات و خدمات ، فناوری اطلاعات و فرهنگ سازمانی و قابلیت به کارگیری آن ها ، داراییهایی به مراتب ارزشمندتر ار دارایی های فیزیکی هستند .

- سنجه های مالی ، در زمینه هایی که قادر به ارزیابی آن ها هستند ، نشان دهنده رویدادهای تاریخی و مربوط به گذشته اند ، و خلاصه ای از فعالیت‌های سازمان را در دوره های گذشته نشان می‌دهند .

- ارزیابی عملکرد مبتنی برسنجه های مالی ، وزن بیش از حدی به سود و زیان کوتاه مدت شرکت می‌دهد . بدین ترتیب همه اقداماتی که منجر به کاهش هزینه ها و افزایش درآمد ها گردیده اند ، مثبت ارزیابی می‌گردد. در حالی که امکان دارد بعضی از این موارد به قیمت به خطرافتادن موقعیت رقابتی شرکت به وجود آمده باشد .

- گزارش‌های مالی اصولاً نشان دهنده ی خلاصه عملیات و فعالیت یک سازمان می‌باشد . حد تجمیع این اطلاعات به اندازه ای است که در بسیاری موارد برای استفاده سطوح پایین تر مدیران به کارکنان غیر قابل استفاده می‌باشد .

صورت‌های مالی قادر به انعکاس عملکرد واحد ها و بخش‌های مختلف نیستند . این در حالیست که امروز بیشتر فعالیت‌های ارزش آفرین سازمان‌ها حاصل همکاری‌های بین وظیفه ای و ارائه راحلهای یکپارچه می‌باشد .

با توجه به مشکلات عنوان شده ، روش های سنتی ارزیابی عملکرد نه تنها در انعکاس کامل دلایل موفقیت یا عدم موفقیت شرکت‌ها کفایت لازم را نداشتند ، بلکه ارتباطی منطقی و علت و معلولی بین عوامل محرکه ی موفقیت و دستاوردهای حاصله نیز برقر ار نمی کردند و از این رو در حمایت از برنامه های مدیریت بخصوص برنامه های استراتژیک سازمان ناتوان بودند . (بختیاری، پرویز؛ ۱۳۸۳ )

بدین ترتیب نیاز به روشی نوین برای ارزیابی عملکرد با رویکردی که تنها مبتنی برسنجه های مالی نباشد ، بسیار محسوس و ضروری به نظر می رسید . البته در معیار های مالی نیز تحولاتی صورت می گرفت ولی تحول اساسی نیاز بود .

۲-۳ ارزیابی عملکرد و روش های نوین

تعیین اهداف استراتژیک عملکرد ، سنجش عملکرد ، جمع‌ آوری و آنالیز داده های عملکرد سازمان با رویکردی سیستماتیک و با در نظر گرفتن همه جوانب از اصول موفقیت سازمان ها می‌باشد . در اینجا به برخی از روش های نوین مطرح شده در سال‌های اخیر اشاره می شود .

روش های نوین ارزیابی عملکرد در بسیاری از شرکت‌ها در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است عبارتند از :

۲-۳-۱ مدل بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت ( EFQM)

مدل تعالی EFQM یک چهارچوب غیر تجویزی است که برپایه نه معیار استوار است . پنج معیار در رابطه رویکر هایی است که ایجاد کننده توانمندی ها و قابلیت های مورد نیاز شرکت ها می‌باشند و به همین دلیل تحت عنوان «توانمند سازها » نام گذاری شده اند. این معیارها عبارتند از:۱- رهبری ۲- خط مشی و راهکار ۳- کارکنان ۴- شراکت ها و منابع ۵- فرایند ها. چهار معیار دیگر مربوط به بررسی نتایج حاصل از به کارگیری رویکردها در سازمان هاست که در کل تحت عنوان «نتایج» مورد استفاده قرار می‌گیرد. این چهار معیار نیز عبارتند از: ۱- نتایج مشتری ۲- نتایج کارکنان ۳- نتایج جامعه ۴- نتایج کلیدی عملکرد. در واقع پنج معیار اول آنچه را در سازمان ها کشت شده بررسی می‌کند و چهار معیار دوم آنچه را که سازمان درو می‌کند را مورد مداقه قرار می‌دهد.(عالم تبریز،اکبر و محمدرحیمی، علیرضا، ۱۳۸۸،ص۵۷۵)

جدول ۱-۲ مقایسه نقاط ضعف و قوت مدل بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت (EFQM) را نشان می‌دهد :(داریانی, محمدعلی و رفیع زاده, علاءالدین, ۱۳۸۶)

جدول ۲‑۱:مقایسه نقاط ضعف و قوت مدل EFQM

نقاط قوت نقاط ضعف