۲-۲-۱- تاریخچه پیدایش اینترنت در جهان
با اینکه شبکه تکنولوژیهای جدید ارتباطی و اطلاعاتی در مجموع بنیانهای مادی شبکه مفهوم جامعه اطلاعاتی را تشکیل می دهند، بدون شک ظهور اینترنت و شبکه کاربرد عمومی آن از دهه ۱۹۹۰ را باید نقطه عطفی در تغییرات تکنولوژیک منجر به جامعه جدید دانست، به نحوی که در دهه ۱۹۹۰ اینترنت، جهان را دستخوش انقلابی کرد که تا قبل از آن بیسابقه بود. نظری اجمالی به تاریخچه اینترنت نشان میدهد که اولین بار ایده اینترنت را وزارت دفاع امریکا در سال ۱۹۶۹ به نام آرپانت[۴۶] ایجاد کرد (جونز[۴۷]، ۱۳۸۰).
از سال ۱۹۸۷ به بعد بنیاد ملی علوم کامپیوتر امریکا با اعطا کمکهای مالی به دانشگاه های این کشور در زمینه برقراری ارتباط با شبکه نقش مهمی جهت فراگیری دسترسی به اینترنت ایفا کرد، امکانی که در گذشته فقط در اختیار محدودی از پژوهشگران و مسئولین حکومتی قرار داشت. در سال ۱۹۹۰ با انحلال آرپانت، شبکه جهانی اینترنت پا به عرصه وجود گذاشت، در اروپا نیز از سال ۱۹۸۹ شبکه اروپایی اینترنت[۴۸] برای تضمین شبکه اینترنت شروع به فعالیت کرد، در ابتدای هزاره جدید ۲۵ درصد از مراکز اطلاعاتی اینترنت در اروپا مستقر هستند (محسنی، ۱۳۸۰). اطلاعات و داده ها بیانگر این موضوع است که “اندازه شبکه اینترنت از سال ۱۹۸۸ هر سال دو برابر شده است و این میزان رشد، بسیار بیشتر از میزان رشد شبکه رسانهای دیگر یا محصولات الکترونیکی مصرفی بوده است”، به طوریکه طبق پیش بینیهای انجام شده تعداد بهرهگیران اینترنت در سال ۲۰۰۰، یک میلیارد نفر بوده است. هم اکنون برآوردهای آماری سایت آمار جهانی اینترنت نشان میدهد که بیش از یک و نیم میلیارد نفر به اینترنت دسترسی دارند (اسلوین، ۱۳۸۰).
۲-۲-۲- تاریخچه اینترنت در ایران
استفاده از اینترنت به طور وسیعی در جوامع گسترش پیدا کرده و با تمامی جنبه های زندگی از جمله مدرسه، محل کار، خدمات بانکی و تجاری تلفیق شدهاست. در ایران نیز دهه نود میلادی قرن بیستم آغاز حرکت کشور برای پیوستن به خیل کشورهای متصل به شبکه جهانی بود. اولین پایهگذار اینترنت در ایران، مؤسسه تحقیقات نظری و ریاضیات است که در سال ۱۳۷۲ با اتصال ماهوارهای به اتریش، به اینترنت متصل گردید و خدمات اینترنت را در اختیار مشترکان قرار داد. در سال ۱۳۷۹ تعداد شبکه های اطلاعرسانی کشور بنا به گزارش مراکز اطلاعرسانی ۴۱ واحد بوده است. در این سال تعداد قابل توجهی نیز در این عرصه به عنوان واسطه فعالیت کردند و علاوه بر این مراکز اصلی، تعداد قابل توجهی از مراکز و سازمانها نیز دارای مراکز تخصصی و یا نیمه تخصصی بودند (محسنی، ۱۳۸۰). هر چند در مورد میزان تعداد بهرهگیران کشور آمار دقیقی وجود ندارد، ولی سایت جهانی اینترنت تعداد کاربران اینترنت را در دوران مذکور۰۰۰،۰۰۰،۲۳ نفر برآورد کرده‌است. در ایران قشر دانشگاهی جزء اولین پدیدآورندگان و کاربران اینترنت بوده و این وضعیت به اوضاع اینترنت در آمریکای شمالی و اروپا شباهت دارد. استفاده از اینترنت نیز در ایران بیشتر به ارسال نامه های الکترونیکی[۴۹]، انتقال فایل[۵۰]، و سیستم اعلانات الکترونیکی محدود می شود (برکهارت، ۱۳۷۸).
اینترنت در دهه هفتاد شمسی به ایران وارد شد، اما از آن به بعد، آمار کاربران اینترنت رشد بالایی را نشان میدهد؛ تحقیقات دهه اخیر نشان میدهد که ایران از نظر بهره مندی از اینترنت در بین ۱۷۸ کشور جهان رتبه ۸۷ را دارد؛ که بر اساس طبقه‌بندی اتحادیه جهانی مخابرات جز کشورهای متوسط بهشمار میرود و ۳۵ درصد کاربران اینترنت را قشر جوان تشکیل داده، میانگین صرف شده برای اینترنت ۵۲ دقیقه در هفته بوده است. (شفیعی، ۱۳۸۶).
گامهای بهرهجویی از اینترنت در کشور، در نخستین سالهای ظهور آن به قرار ذیل ترسیم شدهاست:
سال ۱۳۷۱: تعداد کمی از دانشگاه‌های ایران، از جمله دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه گیلان، توسط مرکز تحقیقات فیزیک نظری و از طریق پروتکل UUCP به اینترنت وصل شد تا با دنیای خارج، نامه های الکترونیکی رد و بدل کنند.
سال ۱۳۷۲: در سال ۱۳۷۲ هجری شمسی ایران نیز به شبکه اینترنت پیوست. نخستین رایانهای که در ایران به اینترنت متصل شد، مرکز تحقیقات فیزیک نظری در ایران بود. در حال حاضر نیز این مرکز یکی از مراکز خدمات اینترنت در ایران است. مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، بهعنوان نهاد ثبت اسامی قلمرو (.ir) در ایران به رسمیت شناخته می‌شود. این قلمرو مشخّصه برای هویت ایران در فضای اینترنت تعیین شده است.
سال ۱۳۷۳: مؤسسه ندا رایانه تأسیس شد. پس از راه‌اندازی اوّلین بولتن بورد و در عرض نخستین سال بهرهجویی از اینترنت، اوّلین وب سایت ایرانی داخل ایران را راه‌اندازی کرد. همچنین، این مؤسسه روزنامه همشهری را به زبان فارسی در اینترنت منتشر کرد، که اوّلین روزنامه رسمی ایرانی در وب محسوب می شود. در همین سال بهدنبال اتصال به اینترنت از طریق ماهواره کانادائی کد ویژن[۵۱]، مؤسسه ندا رایانه فعالیت بازرگانی خود را بهعنوان اوّلین شرکت خدمات اینترنتی آغاز کرد.
سال ۱۳۷۴: مجلس شورای اسلامی ایران تأسیس شرکت امور ارتباطات دیتا تحت نظر شرکت مخابرات ایران را تصویب کرد و مسئولیت توسعه خدمات دیتا در سطح کشور را به طور انحصاری در اختیار آن شرکت قرار داد.
سال ۱۳۷۷: پروژه یونی‌کد[۵۲] در ایران با قرارداد شورای عالی انفورماتیک و همکاری بنیاد دانش و هنر واقع در انگلستان و با نظارت و مدیریت فنی دانشگاه صنعتی شریف تحت عنوان «فارسی وب» آغاز شد. هدف پروژه این بود که با گنجاندن کامل و جامع الفبای فارسی در استاندارد یونی‌کد، نشر فارسی در کامپیوتر، مخصوصاً اینترنت و وب استاندارد شود و اصولاً مشکل قلم (فونت)های غیراستاندارد موجود در نرم افزارهای ایرانی حل شود (عطاران، ۱۳۸۳).
۲-۳- اینترنت و جامعه اطلاعاتی
مفهوم اینترنت در ادبیات علمی و کاربرد آن بیش از هر مفهوم دیگری با مفهوم جامعه اطلاعاتی پیوند خورده است. بحث درباره ظهور جامعه اطلاعاتی و ویژگیهای آن دستکم تا سه دهه پیش در ادبیات تحولات اجتماعی قابل پیگیری است. جامعه اطلاعاتی حاصل سازماندهی مجدد جامعه صنعتی حول محور اطلاعات و تکنولوژی ارتباطات است. شبکه فناوری ارتباطات و تکیه بیش از پیش فعالیتها بر اطلاعات، دانش و آگاهی تغییرات اساسی را بر ساختار پیشین جوامع صنعتی تحمیل کرده‌است. گستردگی و عمق این تحولات در عرصه‌های مختلف حیات فردی و اجتماعی بهگونه ای با اندکی تسامح، مشابه تحولاتی است که پس از انقلاب کشاورزی و سپس صنعتی در زندگی بشر رخ دادهاست (محسنی، ۱۳۸۰).
