حفاظت از محیط زیست و تعهدات دولت ها در قبال آن، یکی از مباحث عمده مطرح در حقوق بین الملل است که امروزه در قالب رشته ای با عنوان حقوق بین الملل محیط زیست مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
اگرچه کنوانسیون های مربوط به حفاظت از محیط زیست به اوایل قرن بیستم بر می‌گردد، اما ریشه‌های واقعی حقوق بین الملل محیط زیست را باید در اواخر دهه ۱۹۶۰ جستجو کرد.۱
______________________________
۱ باید توجه داشت در این مقطع اغلب اقدامات بین‌المللی به منظور حفاظت از محیط زیست در چارچوب نهادهای منطقه ای صورت گرفته است. از جمله اعلامیه مبارزه با آلودگی هوا (۸ مارس ۱۹۶۸) و منشور اروپایی آب (۶ می ۱۹۶۸) مصوب شورای اروپا اولین متن مصوب یک سازمان بین‌المللی در خصوص حفاظت از محیط زیست بودند.
از آنجا که هدف این پژوهش بررسی تعهدات بین‌المللی دولت ها در حفاظت از محیط زیست تالاب هاست، لذا مطالعه سیر تحولات تاریخی حفظ و حمایت از تالاب ها در پرتو تلاش های بین‌المللی، منطقه ای و محلی که زیر چتر حقوق بین الملل انجام گرفته است لازم و ضروری است.
مبحث اول: تلاش های بین‌المللی تا پیش از طرح کنوانسیون رامسر ۱۹۷۱
تا پیش از اواسط دهه ۷۰ میلادی، لایروبی و تخریب تالاب ها به عنوان رویه ای عام در سراسر جهان که به واسطه سیاست های خاص دولت ها مورد تشویق قرار می گرفت پذیرفته شده بود. تالاب ها به موجب طرح های توسعه ای کشاورزی، مسکونی و تجاری تغییر می یافتند. برخی از کشورها مانند نیوزلند، ایالت های کالیفرنیا و اوهایو در آمریکا گزارش دادند که قریب به ۹۰ درصد از تالاب هایشان دچار آسیب گردیده اند. در نتیجه اقدامات مشترک شکارچیان و ماهیگیران، زیست شناسان و مهندسان، حقوق دانان و حافظان طبیعت بود که این امر آشکار گردید که تالاب ها به این دلیل که منبع ارزشمندی برای محیط زیست جهانی قلمداد می‌گردند، آسیب به آن ها نتایج زیان بار اقتصادی و اکوسیستمی برای مردم و محیط زیست جهانی را موجب خواهد گردید. (Mitsch,2007,16)
باید اشاره کرد، تغییر نگرش صورت گرفته در این مقطع، موجب به کارگیری اقدامات، طرح ها و برنامه های حفاظتی از اکوسیستم تالاب ها در سطح داخلی کشورها و همچنین در سطح منطقه ای گردید.
در واقع باید گفت اولین و ابتدایی ترین اقدامات حقوقی به منظور حفاظت از اکوسیستم تالاب ها تا پیش از طرح جدی موضوع در سطح جهانی و تصویب کنوانسیون بین‌المللی رامسر در سال ۱۹۷۱، مانند اقدامات حفاظتی از سایر مناطق زیست محیطی در چارچوب نظام های داخلی و منطقه ای اتخاذ گردید و متعاقب آن در سطح بین‌المللی و جهانی ادامه یافت. چه بسا که منافع حاصله در حفاظت از تالاب ها که ابتدا ًدر ایالات متحده آمریکا به سال ۱۹۷۰ رونق یافته بود، موجب ادامه این روند در سطح جهانی گردید. البته باید اذعان داشت پیش از تصویب کنوانسیون رامسر در ۱۹۷۱، اقدام بین‌المللی به منظور حفاظت از تالاب ها در سال ۱۹۶۰ آغاز شده بود. زمانی که اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) برای حفاظت و مدیریت تالاب ها پروژه ای تحت عنوان MAR تعریف کرده بود. بر اساس این پروژه، یک کنفرانس بین‌المللی
در نوامبر ۱۹۶۲ تشکیل گردید. نمایندگان حاضر در این کنفرانس قطعنامه های متعددی را تصویب کردند، که از جمله آن ها توصیه نامه IX بود، که بر اساس آن فهرستی از تالاب های با اهمیت بین‌المللی فراهم گردید. این توصیه نامه با ذکر تالاب های با اهمیت بین‌المللی، ضرورت انعقاد کنوانسیونی بین‌المللی راجع به تالاب ها را نشان داد. بعد از هشت سال از این کنفرانس، نشست های فنی و مذاکرات پشت پرده، یک متن کنوانسیون بر اساس شرایط سیاسی زمان حاظر پذیرفته شد. این پیش نویس به عنوان مبنایی برای مذاکرات در کنفرانس بین‌المللی راجع به تالاب ها و پرندگان آبی در رامسر ایران قرار گرفت.
مبحث دوم: از تصویب کنوانسیون رامسر تا به امروز
اشاره گردید که اقدامات حقوقی حفاظتی تالاب ها در سطح داخلی و منطقه ای از یک طرف و افزایش آسیب هایی صورت گرفته علیه تالاب ها و متعاقب آن در معرض خطر انداختن محیط زیست جهانی از طرف دیگر باعث شکل گیری رویکردی واحد و منسجم در سطح جهانی و میان دولت ها به منظور حصول توافقی جهانی در جهت فراهم آوردن تعهدات بین‌المللی حفاظتی از تالاب ها گردید.
لذا به دلیل وابستگی متقابل اجزای محیط زیست و کارکرد ها و نقش های متعدد تالاب ها برای محیط زیست جهانی ضرورت حصول یک درک و برداشت مشترک راجع به سیستم (حفاظت، مدیریت، احیا) تالاب ها وجود دارد، که این امر از طریق همکاری میان اعضای جامعه بین‌المللی امکان پذیر است.
کنوانسیون رامسر که در فوریه ۱۹۷۱ در رامسر ایران منقعد گردید نه تنها معاهده ای به منظور حفاظت از مناطق تالابی بود، بلکه نخستین معاهده مدرن بین‌المللی جهانی جهت حفاظت و استفاده پایدار از منابع طبیعی است که تا کنون ۱۶۸ کشور از جمله ایران بدان ملحق شده اند. محل دبیرخانه این کنوانسیون گلاند سوییس و مرجع نگهدارنده اسناد، سازمان جهانی یونسکو است و اجلاس های آن موسوم به «کنفرانس کشورهای عضو» هر سه سال یکبار درباره موضوعات، خط مشی و ارائه گزارش فعالیت های سه سال گذشته در خصوص حفاظت از تالاب ها برگزار می‌گردد.
کنوانسیون رامسر اولین معاهده مهم چند جانبه زیست محیطی محسوب می شود که بر مبنای آن جامعه بین‌المللی همکاری وسیعی در زمینه محیط زیست ، بویژه تالاب ها را شروع نمود و به عبارتی می توان گفت، این کنوانسیون معاهده ای است که به شناسایی تالاب ها به عنوان یکی از سازنده ترین منابع حمایتی اکولوژیکی بر روی زمین عمل کرده‌است.
راجع به فرایند و چگونگی شکل گیری این معاهده باید اشاره کرد که در سال ۱۹۶۲ یک پروژه مشترک موسوم به MARتوسط چندین سازمان بین‌المللی غیر دولتی برای حفاظت از تالاب های مهم بین‌المللی به عنوان زیستگاه پرندگان مهاجر در اروپا و آفریقای شمالی آغاز شد. امکان انعقاد یک کنوانسیون بین‌المللی درباره حفاظت از تالاب ها اولین بار در همان سال مطرح گردید. مذاکرات نزدیک به ۹ سال به درازا کشید که نهایتاً ً در تاریخ ۲ فوریه ۱۹۷۱ به امضای معاهده منجر شد. .(کیسودیگران,۲۵۶,۱۳۸۶)
