بازداشت متهم دارای پیامدهای مثبت و منفی می‌باشد.از جمله پیامدهای مثبت می توان به تسهیل اجرای عدالت از رهگذر حفاظت از آثار جرم و پیشگیری از وقوع مجدد جرم اشاره کرد که مورد دوم فقط در روند اجتماعی کارساز است زیرا همین متهم ممکن است در بازداشتگاه مرتکب جرمی شود.بازداشت آثار زیان باری نیز دارد.ترس از بازداشت در بسیاری از افراد، خود از عوامل مهمی است که می‌تواند از تکرار جرم ممانعت به عمل آورد، همچنین بازداشت فرد با اصل برائت مغایرت دارد چون هنوز جرم متهم ثابت نشده است که بتوان او را بازداشت کرد و این عمل ممکن است موجب تضییع احتمالی حقوق دفاعی متهم گردد.در واقع تعارض بازداشت با اصل برائت و فرض بی گناهی متهم قبل از صدور حکم قطعی باعث شد که برخی از حقوق دانان توجه خود را به این اقدام که تهدیدی بر علیه آزادی متهم به شمار می رود، معطوف دارند.پیامدهای غیر اصلاحی بازداشت متهم نظام های عدالت کیفری را به سمتی رهنمون کرده که جز در موارد استثنایی به این ابزار کیفری توسل نجویند، با این حال بازداشت در همه نظام های حقوقی امری پذیرفته شده است اما محدوده، میزان و تأثیر آن در هر کشوری متفاوت می‌باشد و در حال حاضر کشورهای مختلف سعی می‌کنند با اقتباس از کنوانسیون ها و اسناد بین‌المللی یا منطقه ای رویکردی به سمت استفاده حداقلی از فرایند بازداشت داشته باشند و عدالت محوری، کرامت محوری و رعایت حقوق انسانی متهمان همواره مدنظر قرار گیرد.کاربرد افراطی این مجازات می‌تواند نمایانگر جامعه ای ناامن، نگران و از سطح پایین امنیت عمومی میان شهروندان و رابطه متقابل آنان با دولت خبر دهد.
نکته حائز اهمیت مجازات هایی است که در بازداشت نسبت به متهمین صورت می‌گیرد و یکی از خطرناک ترین این مجازات ها، شکنجه افراد است که مطابق با اسناد مختلف بین‌المللی مورد ممنوعیت واقع شده و سازوکارهایی جهت مقابله جدی با آن از سوی سازمان های بین‌المللی و معاهدات مختلف انجام گرفته است.پیشگیری و مبارزه با شکنجه مستلزم اتخاذ راهبردهایی مؤثر و استفاده از تکنیک های منطبق با شرایط ویژه حاکم بر این جرم است.در این راستا همکاری، عضویت و تبعیت دولت ها از اسناد بین‌المللی می‌تواند راهگشا باشد.حکومت هایی که مدعی اجرای عدالت اند باید شکنجه را به هر نحو ممنوع اعلام کنند زیرا شکنجه مفهوم عدالت را مخدوش و در نتیجه اعتماد مردم را نسبت به دولت سلب می کند.حق آزادی از شکنجه یا به تعبیر دیگر حق مصونیت شکنجه بر مبنای کرامت ذاتی انسان به او تعلق می‌گیرد و رعایت آن اقتضای حداقلی عدالت است که اگر رعایت نشود، حداقل عدالت رعایت نشده است.همان طور که اشاره شد یکی از تضمیناتی که شاید مهم باشد و تا حدودی بتواند خطر شکنجه را در زمان بازجویی متهم کاهش دهد، این است که شخص متهم فورا به دنبال دستگیری اش به یک وکیل دسترسی داشته باشد، در رابطه با این امر باید گفت که حق داشتن وکیل در منطوق بسیاری از قواعد آمره بین‌المللی لحاظ گردیده و نیروی الزام آور خود را نشان داده است.
پیشنهادات
در پایان مطالب، مجموعه ای از تدابیر که به نظر نگارنده می‌تواند در زمینه حقوق حمایتی متهم مفید واقع گردد، ارائه می شود:
۱٫بازداشت قبل از محاکمه باید به عنوان آخرین راه حل استفاده گردد و همچنین باید همراه با رعایت حقوق متهمین در رسیدگی ها و تحقیق از متهم جرم و به منظور حمایت از جامعه و قربانی باشد.
۲٫در جرایم غیر مهم پیش از استفاده از بازداشت متهم از قرارهای کنترل قضایی استفاده شود، تا هم آزادی آنان تأمین گردد و هم این که برای حفظ نظم عمومی هر وقت لازم شود به متهم دسترسی داشته باشند.
۳٫باید سعی شود رژیم بازداشتگاه ها به گونه ای باشد که در جهت اصلاح و بازسازی، سازگار کردن و اجتماعی شدن مجدد مرتکبین جرایم، مؤثر واقع شود.
۴٫پیش‌بینی سازوکارهایی در جهت محدودیت استفاده از بازداشت انفرادی، تأکید بر نگهداری افراد در مکان های رسمی بازداشت و برچیده شدن کلیه مکان های سری و غیررسمی بازداشت همراه با حمایت های بیشتر بین‌المللی از بازداشت شدگان.
۵٫پیش‌بینی امکان سازوکار جبران خسارت در مورد قربانیان شکنجه و همچنین افرادی که بی گناه بازداشت شده اند.
۶٫توجه ویژه به فرایند آموزش برای تمامی اقشار جامعه به ویژه مأمورین بازداشتگاه ها و زندان ها و سایر نهادهای مرتبط با افراد محروم از آزادی.
۷٫استفاده از روان شناسی قضایی، به این معنا که با عنایت به شرایط فردی متهم سوالات مناسب از او به عمل آید و ضمن جلب اعتماد او و تقلیل تنش های روانی و ممنوعیت روش های خشن، کمک کند تا فرد به سوی بیان حقایق هدایت گردد.
۸٫نظارت قضایی مستمر در جهت حمایت از حقوق افراد متهم، که به نظر می‌رسد تعیین چنین نهاد نظارتی قضایی می‌تواند در حمایت از حقوق متهمین نقش بسزایی داشته باشد.
فهرست منابع
- منابع فارسی
الف) کتب
۱٫ابراهیمی، محمد، تبیین موضوعی ممنوعیت شکنجه و رفتارهای غیرانسانی در نظام بین‌المللی حقوق بشر، تهران، انتشارات خرسندی، چاپ اول، ۱۳۸۹
۲٫اشرافی، لیلا و طه، فریده، دادرسی عادلانه، تهران، نشر میزان، چاپ دوم، ۱۳۹۰
۳٫بکاریا، سزار، رساله جرایم و مجازات ها، ترجمه محمد علی اردبیلی، تهران، نشر میزان، چاپ پنجم، ۱۳۸۵
۴٫حجازی، محمد علی، حقوق اسیران جنگی، تهران، نشر میزان، چاپ اول، ۱۳۸۷
۵٫دوسوالدبک، لوئیس و هنکرتز، ژان ماری، حقوق بین‌المللی بشردوستانه عرفی، ترجمه دفتر امور بین الملل قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، جلد اول، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ اول، ۱۳۸۷
۶٫ضیایی بیگدلی، محمد رضا، حقوق بین الملل بشر دوستانه، تهران، کتابخانه گنج دانش؛ کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، چاپ دوم، ۱۳۹۲
۷٫فضائلی، مصطفی، دادرسی عادلانه؛ محاکمات کیفری بین‌المللی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش، چاپ دوم، ۱۳۸۷
۸٫فلاحی، مهرداد، حمایت کنسولی و حقوق متهمین بیگانه با تأکید بر بررسی عملکرد ایالات متحده آمریکا، قم، انتشارات فارس الحجاز، چاپ اول، ۱۳۸۶
۹٫فلک، دیتر، حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه، ترجمه سید قاسم زمانی و دیگران، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهردانش، چاپ اول، ۱۳۸۷
۱۰٫کاسسه، آنتونیو، حکومت های غیرانسانی و نقض حقوق بشر در اروپای امروز، ترجمه کیا طباطبایی، تهران، انتشارات بعثت، ۱۳۷۷
۱۱٫کاسسه، آنتونیو، حقوق کیفری بین‌المللی، ترجمه حسین پیران و دیگران، تهران، انتشارات جنگل، چاپ اول، ۱۳۸۷
۱۲٫کورنل، تریشا و کلش، کیت و دیگران، تاکتیک های نوین در حقوق بشر، چاپ Friesens، ۲۰۰۴
۱۳٫گودرزی بروجردی، محمد رضا و مقدادی، لیلا، تاریخ تحولات زندان، تهران، نشر میزان، چاپ دوم، ۱۳۸۶
