به عبارتی دیگر خود کارآمدی قضاوت‌های فرد در مورد توانایی ها، ظرفیت ها و قابلیت هایش برای انجام تکالیف ویژه می‌باشد. خودکارآمدی یا خود اثر بخشی جزیی از خود پنداره فرد می‌باشد که به باورهای فرد در رابطه با توانایی هایش جهت انجام تکالیفی که در آینده با آن ها روبرو می شود، مربوط است(بندورا، ۱۹۸۰).
منظور از خودکارآمدی در این پژوهش نمره ای است که شخص در آزمون خودکارآمدی شرر[۲۶] کسب می نماید.
۱-۷-۴- درمان شناختی گروهی
درمان شناختی تعدادی از روش‌ها را برای تغییر افکار فرد و تعبیر او از وقایع مربوط به شروع و ادامه آشفتگی های شناختی و عاطفی همراه با افسردگی در یک جا جمع آوری و متحد می‌سازد. درمان شناختی با یادگیری بر منابع تعارض و حل نزاع های بین فردی و تغییر نقش ها اثر می‌گذارد.
مشاوره گروهی تجربه کردن روابط همبستگی انسانی و گروهی است که فرد در برابر ارزش ها و نظام ارزش های گوناگون قرار می‌گیرد. در این زمینه در عین حال که به دیگران کمک می گنند، خود فرد نیز از کمک بهرهمند می شود(شفیع آبادی، ۱۳۷۰).
۱-۷-۵- ذهن آگاهی
در تعریف جان کابات زین مبتکر این شیوه ذهن آگاهی یا به عبارت دیگر حضور ذهن یعنی توجه به طریقی خاص و معطوف به هدف در زمان حال و بدون داوری. نوعی آگاهی متمرکز و هدفمند است که برای توجه به لحظه حال بدون داشتن هیچ گونه قضاوت گویند که دارای چهار قسمت است: ۱-توقف در شیوه های معمول و عادت شده در انجام فعالیت‌ها ۲-دیدن خود و دیگران و دریافت اطلاعات با وضوح بیشتر ۳-درک موقعیت‌ها با تمامیت بیشتر ۴-انتخاب راه حل های مؤثر و مرتبط با موقعیت(کبات زین، ۱۹۹۰).
۱-۷-۶- درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی(MBCT)
درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی(MBCT)یک برنامه آموزشی مهارت می‌باشد که به سراسر جهان شناسایی و جدا شدن از حالتهای ذهنی که مشخصه آن ها الگوهای خود تداوم بخش افکار نشخواری و منفی است را میآموزد و به مراجعان کمک می‌کند تا دیدگاه خود را نسبت به تجربه اعم از تجربه افسردگی از حالت اجتناب تجربهای به صورت باز بودن، کنجکاوی و پذیرش تغییر دهند. تمرینهای مراقبهای برگرفته از MBSR و شیوه های آموزش روانی برگرفته از درمان شناختی کلاسیک به همراه بحثهایی که در بافت گروه انجام می شود به تسهیل این اهداف کمک می کند(دیدودونا[۲۷]، ۲۰۰۹).
۱-۸- تعاریف عملیاتی
اعتیاد:
افراد وابسته به مواد : کلیه مراجعانی که در مراکز مشاوره بیماری‌های اجتماعی سابقه حداقل یکسال مصرف مواد مخدر را دارند، در گروه افراد وابسته به مواد قرار دارند.
افسردگی:
نمره ای که مراجعین از پرسشنامه افسردگی بک ۲ (BDI-II) کسب می‌کنند که با توجه به خط برش آن از افسردگی خفیف تا شدید دسته بندی میشوند.
خودکارآمدی:
نمرهای که مراجعین از پرسشنامه خود کار آمدی شرر کسب می‌کنند.
درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی(MBCT):
هسته مرکزیMBCT را تمرینات مراقبه ذهن آگاهی تشکیل میدهد، بعلاوه برخی از جنبه های CBT برای افسردگی را نیز در بر می‌گیرد. این برنامه در قالب ۸ هفته کلاس تا سقف ۱۲ شرکت کننده آموزش داده می شود(کرین[۲۸]، ۲۰۰۹). پژوهشگر در کارگاه آموزشی جهت یادگیری نحوه درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی شرکت کرده‌است. برای تهیه برنامه و بسته درمانی از راهنمای شناخت درمانی مبتنی بر حضور ذهن نوشته سگال و همکاران، ترجمه محمد خانی و خانی پور(۱۳۹۱) استفاده شده است.
فصل دوم
مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق
بخش اول: اعتیاد
۲-۱- مقدمه
کلمۀ تریاک در اصل از کلمۀ یونانی گرفته شده است که به مخلوطی از ۶۰ تا ۷۰ ماده مختلف محلول در عسل اطلاق می شده است. این مخلوط علیه سموم بعضی از حیوانات اثر پادزهری داشته و به همین منظور(یعنی به منظور پادزهر) استفاده می شده است. واژه(تریاکا) خود از کلمه تریمن گرفته شده که در یونانی نام حیوانی با سم خطرناکی بوده است. تریاکا اولین بار توسط پاراسلوس طبیب و شیمیدان بزرگ سوییسی و توماس سیرنهام پزشک معروف انگلیسی به صمغ شیری رنگ مترشحه از میوه کپسولی گیاه خشخاش اطلاق شد. همین دو دانشمند استفاده از شیره این صمغ را در اروپا رایج نمودند.
هنگامی که در ادبیات فارسی به دیده تاریخی به کلمه تریاک نگاه می‌کنیم، می بینیم پیش از عصر صفوی به معنی پادزهر به کار رفته است اما واژۀ افیون که در نوشته های طبی و ادبی و تاریخی گاهی به صورت اپیون، هیپون و پیون نیز به کار برده شده در اصل از واژۀ یونانی(اپیون) گرفته شده است و فرهنگ دهخدا نیز آن را از(افینا) که سانسکریت است می‌داند در زبان های اروپایی این کلمه اپیوم تلفظ شده و نام عصاره شیری رنگ مترشحه از تخمدان نارس گیاه خشخاش که در مجاورت هوای خشک شده می‌باشد. واژه وافور در اصل از لغت لاتین«واپور» گرفته شده، این واژه از نظر لغوی به معنی دود است. واژه وافور هم برای کشیدن تریاک یا دود کردن تریاک است. به همین دلیل، کلمه وافوری هم به کسی که تریاک می کشد اطلاق می‌گردد.
در اروپا مجارستانی ها اولین ملتی هستند که با گیاه خشخاش آشنا شده اند. ایرانیان نیز از قرن ها پیش با گیاه خشخاش آشنا بوده اند و در دوران صفویه در اطراف شهر یزد و کرمان خشخاش کشت می شده است، اگرچه خوردن تریاک در زمان صفویه مرسوم بوده اما کشیدن آن از زمان ناصرالدین شاه بوده است. آشنایی با تاثیرات تریاک و تجویز آن به منظور مقاصد طبی به قرن ها قبل از میلاد مسیح می‌رسد. «بقراط» در چهارصد سال قبل از میلاد مسیح و«تئوفراست» در همان تاریخ برای درمان اسهال و رفع درد استفاده میکرده اند(اسلام دوست، ۱۳۸۹).
۲-۲- پیام دبیر کل سازمان ملل متحد(۲۶ ژوئن ۲۰۰۵)
جامعه بین‌المللی در یک دهه اخیر گام های مهمی در جلوگیری از عرضه مواد مخدر برداشته است. اما میزان عرضه مواد بستگی به میزان تقاضا دارد. در این رابطه با پیشگیری از سوء مصرف مواد و جلب توجه افکار عمومی می‌توان گام های بیشتری برداشت. جوانان نیازمند حمایت و راهنمایی از جانب والدین و جامعه خود هستند. آن ها به الگوهایی برای یافتن راه درست نیازمندند. در روز جهانی مواد مخدر اعلام می‌کنیم که مبارزه ای که در آن گام نهاده ایم مبارزه بر سر مرگ و زندگی است. سوء استفاده از مواد مخدر و قاچاق آن وضعیت تلخی است که ما نمی توانیم شرم خود را از آن پنهان سازیم. انکار این واقعیت تنها موجب غرق شدن هرچه بیشتر ما در گرداب نابود کننده فساد و خشونت خواهد شد. محو کامل مواد مخدر اگرچه هدفی جسورانه است اما من معتقدم که با به کارگیری تمام سازمان‌های جهانی در سطوح مختلف و با تلاشی همه جانبه میسر خواهد شد…..(پور جعفر ، ۱۳۸۵).
۲-۳- تعاریف و مفاهیم اعتیاد
سازمان بهداشت جهانی ماده مخدر را این گونه تعریف می‌کند؛ هر ماده ای که پس از وارد شدن به درون بدن بتواند بر یک یا چند عملکرد مغز تاثیر بگذارد، مادۀ مخدر است. این تعریف مخدرهایی نظیر توتون و مشروبات الکلی و مواد غیر قانونی مانند هرویین و LSD را در بر می‌گیرد. در این تعریف مصرف کنندگان مواد مخدر نیز بیمار تلقی میشوند.
