هیراتسو[۴۰] (۲۰۰۰، ص ۱۳۰)، تجارت الکترونیک را ” فناوری پردازش و مجموعه فعالیتهایی می‌داند که در زمان مبادلات تجاری به صورت خودکار در شبکه ها و از طریق فناوری اطلاعات صورت می‌گیرد”. چافی با در نظر گرفتن تعاریف متعدد و بررسی آن ها تجارت الکترونیک را از چهار دیدگاه تعریف می‌کند (چافی، ۲۰۰۲، ص۲۰) :
-
- دیدگاه ارتباطات[۴۱]: تجارت الکترونیک یعنی” انتقال اطلاعات، کالاها، خدمات و یا پرداخت وجه توسط وسایل الکترونیکی”؛
-
- دیدگاه فرایند تجاری[۴۲]: تجارت الکترونیک یعنی ” کاربرد فناوری جهت خودکار کردن مبادلات و فرایندهای تجاری”؛
-
- دیدگاه بز خط[۴۳]: تجارت الکترونیک یعنی خرید و فروش اطلاعات و کالاها به صورت برخط.
- دیدگاه خدماتی[۴۴] : ” تجارت الکترونیک ابزاری است که به صورت همزمان باعث کاهش هزینه، و افزایش سرعت، و کیفیت ارائه خدمات می شود”.
۲-۲-۲٫ انواع تجارت الکترونیک
در طبقه بندی انواع تجارت الکترونیک، برحسب ماهیت طرفین معاملهی الکترونیکی و این که طرفین معامله شخصیت حقیقی (افراد، و مصرف کنندگان نهائی) و یا حقوقی (شرکتهای خصوصی و عمومی) دارند، چهار نوع تجارت الکترونیک شامل (B2B، B2C، C2B، C2C) قابل تشخیص است.
ریپورت[۴۵] و جاورسکی[۴۶] (۲۰۰۱) این چهار نوع تجارت الکترونیک در قالب جدول (۲-۱) نمایش داده شده اند.
جدول ۲- ۱٫ انواع تجارت الکترونیک
مشتری
شرکت
B 2 C (مشتری به شرکت )
B 2 B (شرکت به شرکت)
شرکت
C 2 C (مشتری به مشتری)
B 2 C (شرکت به مشتری)
مشتری
در تجارت الکترونیک از نوع شرکت، با شرکت (B2B)، طرفین معامله هر دو شخصیت حقوقی دارند و معامله بین دو شرکت رخ می‌دهد. در تجارت الکترونیک از نوع شرکت با مشتری (B2C ) معامله بین مصرف کننده ی نهائی (شخص) با شرکت صورت می‌گیرد.
در تجارت الکترونیک مشتری با مشتری (C2C) هر دو طرف معامله را مصرف کنندگان و مشتریان نهائی تشکیل می‌دهند.
در تجارت الکترونیک مشتزی با شرکت (C2B) مصرف کنندگان نهایی از طریق یکپارچه کردن خود، خود را به صورت یک گروه خریدار در می آورند و اقدام به خرید می نمایند.
۲-۲-۳٫ مراحل تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک را می توان مجموعه ای از فعالیتها دانست که به صورت فرایندی و متوالی صورت می‌گیرد، و می توان آن را طی مراحلی تشریح کرد.
سلز[۴۷] و شوبرت[۴۸] (۱۹۹۸) بیان می دارند که تجارت الکترونیک فرایندی است که طی چهار مرحله رخ می‌دهد )عزیزی، ۱۳۸۲) :
-
- مرحله اطلاعات[۴۹] : در این مرحله طرفین معامله در مورد محصول، قیمت ها، نوع، کیفیت و سایر موضوعات مورد نیاز اطلاعات لازم را کسب می‌کنند.
-
- مرحله توافق[۵۰] : در این مرحله مذاکرات و چانه زنیهای لازم بین خریدار و فروشنده واقع می شود. در بهترین حالت این مرحله منجر به انعقاد قرارداد می شود.
-
- مرحله واریز و پرداخت[۵۱] : در این مرحله قیمت مورد توافق پرداخت شده و معامله صورت می‌گیرد.
- مرحله ارتباطات[۵۲] : در این مرحله بر ایجاد رابطه بین مشتریان با هم و بین مشتریان با شرکت از طریق ایجاد یک جامعه الکترونیکی[۵۳] تأکید می شود. این مرحله را مرحله پشتیبانی نیز می‌نامند زیرا در این مرحله خدمات پس از فروش ارائه می شود و بر حفظ مشتریان تأکید می شود.
۲-۲-۴٫اجزای تجارت الکترونیک
اگر تجارت الکترونیک را به عنوان یک پدیده در نظر بگیریم باید اجزای آن را شناسایی کرد. میلر[۵۴] (۱۹۹۶) اجزای تجارت الکترونیک را شامل سه قسمت سازمان، بانک و بازاریابی می‌داند.
-
- سازمان: مسئولیت حمایت از فرایندهای تجاری را بر عهده دارد، کالا و خدمات تولید نموده و منابع مالی لازم را تدارک می بیند.
-
- بانک: بانک ها از فرایند واریز و پرداخت حمایت می‌کنند، و سیستمهای پرداخت الکترونیکی را تسهیل می‌کند.
- بازاریابی: بازاریابی اطلاعات مربوط به بازار و مشتریان را جمع آوری می‌کند، قراردادهای خرید و فروش را منعقد می‌کند.
این اجزاء در شکل (۲-۱) نشان داده شده اند.
بانک
سازمان
تجارت الکتریک
بازاریابی
شکل ۲- ۱٫ اجزای تجارت الکترونیک (میلر، ۱۹۹۶)
کازیر[۵۵] (۱۹۹۷) نیز تجارت الکترونیک را حاصل تعامل سه جز می‌داند. این سه جز عبارتند از :
-
- فرایندها: شامل فرایندهای بازاریابی، فروش، پرداخت، تامین سفارشات و پشتیبانی؛
-
- نهادها: شامل دولت، واسطه ها، مصرف کنندگان و تامین کنندگان؛
- شبکه ها: شامل شبکه های داخلی شرکت، اینترنت و شبکه های تجارت.
۲-۲-۵٫ مدل های کسب و کار در تجارت الکترونیک
مدل های کسب و کار نشان می‌دهد که یک شرکت چگونه درآمد کسب می‌کند. موقعی که یک شرکت تصمیم به حضور در اینترنت می‌گیرد، و قصد دارد درآمد کسب کند، به روش های متفاوت می‌تواند این کار را انجام دهد.
طبقه بندی تیمرز[۵۶] (۱۹۹۸، ص۳) یازده نوع مدل کسب و کار را به شرح زیر مطرح می‌کند:
-
- فروشگاه الکترونیکی[۵۷]: فروشگاه الکترونیکی به معنای داشتن یک مغازه و فروشگاه در فضای الکترونیک و اینترنت می‌باشد.
-
- تدارکات الکترونیکی[۵۸]: عبارت است از مناقصه و الکترونیکی و تهیه کالاها و خدمات مورد نیاز شرکتهای بزرگ خصوصی و دولتی خریدهای خود را به مناقصه می‌گذارند و بهترین پیشنهادها را می‌پذیرند.
-
-
- حراجی الکترونیکی[۵۹]: مزایده یا حراج الکترونیکی به معنای اجرای الکترونیکی مکانیزم مزایده در فضای اینترنتی می‌باشد. برای تسهیل مزایده ممکن است از نرم افزارهای چند رسانه ای استفاده شود.
-
-
- مرکز خرید الکترونیکی[۶۰] : مرکز خرید الکترونیکی مجموعه ای از فروشگاه های الکترونیکی است که تحت یک چتر قرار دارند.
-
- بازار شخص ثالث[۶۱] : در این نوع مدل که تازه رایج شده است، شرکت انجام بازاریابی شبکه ای خود را به سایر شرکت ها واگذار می‌کند.
-
- جوامع مجازی[۶۲] : در این نوع مدل حق عضویت و تبلیغات، منابع تولید درآمد می‌باشند.
-
- ارائه کننده خدمات زنجیره ی ارزش[۶۳] : در این مدل یک وظیفه خاص و یا بخش خاصی از زنجیرهی ارزش توسط شرکت دیگری انجام می شود.
-
- الگوی مشارکتی[۶۴] : این مدل مجموعه ای از ابزار و یک محیط اطلاعاتی را برای همکاری بین شرکت ها ارائه می کند و می تواند بر وظایف خاصی مثل طراحی و مهندسی مشارکتی و یا پشنیبانی از تیم مجازی مشاوران متمرکز شود.
-
- یکپارچهکننده زنجیره ی ارزش[۶۵] : این مدل بر یکپارچه کردن مراحل و اجزای مختلف زنجیرهی ارزش و یکپارچه کردن جریان اطلاعات بین آن مراحل به منظور ایجاد ارزش افزوده بیشتر تمرکز کند.
