قسمت دوم
مدارا
تعاریف مدارا
« مدارا » عبارت است از نرم برخورد کردن با دیگران ، به آن ها جا دادن و در حق آنان خشونت روا نداشتن (حسین زاده،۱۳۹۰). به بیان دیگر مدارا یکی از توصیه های اسلامی است و عبارت است از اینکه اگر ناگواری از کسی به تو برسد متحمل شوی و به روی خود نیاوری (نراقی ، ۱۳۸۴) . بدون رفق و مدارا بهره ای نمی توان از زندگی برد و شاید زندگی بدون روح و معنا شود. پیامبر اکرم (ص ) در حدیثی می فرماید ” سه چیز است که اگر در کسی نباشد کار او کامل نیست : تقوایی که اورا از معصیت خدا باز دارد ، حالتی که به وسیله ی آن با مردم مدارا کند و بردباری ای که به وسیله ی آن نادانی نادان را بر طرف سازد” ( کلینی ، ۱۳۶۵ ق ).
مدارا در پیدایش سه زاویه خوش اخلاقی ، یعنی نرم برخورد کردن با دیگران ، همدمی نیکو و تحمل کردن دیگران به گونه ای که از انسان فرار نکنند، نقش فراوانی دارد (حسین زاده ، ۱۳۹۰). این ویژگی در زندگی اجتماعی به طور عام و در نهاد خانواده به طور خاص بسیار با اهمیت است .دین و دنیا نیازمند مدارا می‌باشد ، هم در معاشرت با مردم و زندگی زناشویی و هم در هدایت آن ها و هم در خودسازی . کار هدایت و تربیت واقعی خلق خداوند ، جز به راه نرمی و مدارا سامان نگیرد.خشونت و تندی ممکن است ظاهر آدمیان را همراه سازد اما باطن و قلب که اساس هدایت و رشد است از جنس دیگر است . حتی فرعون نیز نیازمند به نرمی سخن شنیدن و به مدارا هدایت شدن است . حتی در سلوک نفس و رسیدن به مدارج قرب نیز باید با خود مدارا کرد و نفس خود را با تحمیل به سوی معارف نکشاند . مدارا یکی از اصولی است که در بهبود و رشد روابط انسان با دیگران تأثیر شگرفی دارد(حسین زاده ۱۳۹۰).
پستی و بلندی‌های زندگی و روابط مشترک زن و شوهر ، نیاز مبرمی به اصل « مدارا » دارد. امام صادق (ع) به نقل از پیامبر اکرم (ص) می فرمایند : وَ مَن صَبَرَ عَلَی خلق امراه سَیئه الخَلق و اَحتسب فی ذَلک الاجر اَعطاه الله ثَواب الشَّاکِرین« مردی که بر اخلاق همسری بداخلاق صبر کند و آن را تحمل نماید و آن را به حساب اجر الهی بگذارد ، خداوند پاداش شکرگزاران را به او خواهد داد »(حرعاملی،۱۴۰۹ق، ج ۱۴، ص ۱۲۴). بسیاری از تنش ها، قهرها و جبهه گرفتن ها با اتخاذ روش مدارا رخت بر خواهد بست و بند عطوفت و مهربانی کاشته می شود.گاهی سنگلاخ‌هایی در زندگی وجود دارد که فقط با مدارا می توان از آن ها عبور کرد .
مدارا از جمله صفاتی است که آدمی را در دنیا و آخرت به مراتب بلند و درجات ارجمند می رساند و اغلب کسانی که در دنیا به مرتبه عظیم رسیدند از این صفت جلیله است ، از این جهت حضرت رسول(ص) فرمودندکه « پروردگار مرا امر کرد که با مردم مدارا کنم ، همچنان که امر کرد که واجبات خود را به جای آورم .»( کلینی، ۱۳۶۵ق ،ج ۲ ، ص ۱۱۷).
از حضرت امام محمد باقر (ع) مروی است که « در تورات نوشته است که : در آن چیزهائی که خدای تعالی به موسی (ع) فرمود آن بود که فرمود : ای موسی ! در باطن خود اسرار مرا پنهان کن و پوشیده دار و در ظاهر خود آشکار کن از جانب من مدارا با دشمنان من و دشمنان خودت»(کلینی،۱۳۶۵ق ، ج ۲ ،ص ۱۱۷). حضرت امام جعفر صادق (ع) فرمودند : « طایفه ای از مردم مدارای ایشان با مردم کم بود و ایشان را از خانواده قریش انداختند و دور کردند با وجود اینکه از قریش بودند و در حسب و نسب ایشان هیچ عیب و علتی نبود ، و طایفه ای از غیر قریش با مردم مدارا کردند وخود را به این دودمان رفیع ملحق ساختند ، پس فرمودند هرکه دست خود را از مردم نگاه دارد یک دست از ایشان نگاه داشته است ولی دست های بسیار از او بازداشته می شود » (کلینی،۱۳۶۵ ق، ج ۲ ، ص ۱۱۷ و ۱۱۸).
هنگامی که خداوند عالمین ، محمد امین را به پیامبری برگزید و آیات شریف قرآن را بر قلب پاکش نازل کرد ، اسلام را آخرین و کامل ترین دین معرفی نمود . با بررسی آیات قرآن ، روایات و سیره پیامبران و ائمه اطهار به این نتیجه می‌رسیم که حتی کوچک ترین مسئله ای که برای هدایت بشر لازم بوده ، از دید آنان خارج نشده است . یکی از نکاتی که خداوند و معصومان به آن بسیار بها داده‌اند ، چگونگی رفتار ما با همنوعان است .
در زندگی مشترک اگر میان زن و شوهر مصالحه و مدارا حکمفرما نباشد بدون تردید نظام خانواده از هم گسیخته خواهد شد. اگر یکی از زوجین بر اساس غرور و خودخواهی بخواهد سلیقه و اندیشه‌های فردی خود را بر دیگری تحمیل کند مطمئناً راه بجائی نخواهد برد. قرآن کریم در این زمینه می فرماید : « وَ اِن امرَأهٌ خافَت مِن بَعلها و نُشوزا اَو اِعراضاً فَلا جُناحَ عَلَیهِما اَن یُصلِحا بَینَهما صُلحاً وَ الصُّلحُ خیرٌ وَ اُحضِرَتِ الانفُس الشُحَّ و اِن تُحسِنُوا وَ تَتَّقوا فِانَّ الله کانَ بِمَا تَعلمونَ خَبیراً . « اگر زنی از ناسازگاری و رویگردانی شوهرش بیم داشته باشد مانعی ندارد که با هم صلح و سازش کنند… » ( نساء / ۱۲۸). زن یا مرد می‌توانند با چشم پوشی از پاره ای حقوق خود با همسرشان مدارا کنند چرا که مصالحه و مدارا بهترین راه زندگی است . کوتاه آمدن در مسائل خانوادگی مانند خطای همسر و فرزندان و یا حساس نشدن در مقابل عادات و سلیقه های ناموزون اعضای خانواده ، سعادت دنیا و آخرت و عزت و سربلندی در پی دارد و بنیان خانواده را از تزلزل و سستی باز می‌دارد.
حد و مرز مدارا و تفاوت مدارای اسلامی با دیدگاه غرب
البته از این نکته نباید غافل شد که میان مدارا به عنوان یک روش مثبت در زندگی اجتماعی با آنچه امروزه به عنوان تساهل و تسامح مطرح و تبلیغ می شود تفاوت اساسی وجود دارد ، زیرا در مدارا اصول و مبانی ثابت است و در آن کمترین اغماضی صورت نمی گیرد ، در حالی که تساهل و تسامح دایره وسیعی دارد و اصول و مبانی را نیز شامل می شود و چه بسا افرادی برای برخورداری از مزایای عادی و دنیایی از اصول خود نیز کوتاه می‌آید (حسین زاده ، ۱۳۹۰). پس در اصل ادای وظایف چیزی به نام مدارا وجود ندارد ، ولی در راهکار و کیفیت ادای وظیفه ، مدارا یک اصل انکار پذیر است که برای رسیدن به هدف ،رعایت آن ضروری است. مثلاً اگر همسرتان حجاب را رعایت نمی کند نمی توانید به عنوان مدارا او را آزاد بگذارید. البته در زندگی زناشویی می توان از خشونت استفاده نکرد بلکه با روش نرم هدایت کرد . در همرنگی با جماعت ، پایبندی به بعضی از سنت ها و حفظ موقعیت به هر قیمتی هرگز نمی توان به بهانه مدارا کردن نافرمانی حق نمود . به طور کلی هرجا مدارا باعث ارتکاب گناه مدارا کننده شود مدارا مطلوب نیست. خداوند متعال در آیه ۳۴ سوره مبارکه نساء درباره زنانی که بیم سرکشی و نافرمانی در آنان وجود دارد فرموده است آنان را موعظه کنید ، اگر موعظه کارگر نیفتاد در بسترشان به نوعی نگرانی خود را به آن ها نشان دهید چنانچه این نیز تأثیر نداشت با نوعی تنبیه که نشانه ناراحتی کسی است که به شدت دلسوز و عاشق اوست . همچون مادری که فرزند خود را متنبه می‌کند ، او را تنبیه دهید .بی شک ، زندگی باید با تدبیر همراه باشد . مدیر خانواده چنانچه از تدبیر کافی برخوردار نباشد مشکلات زیادی در زندگی اش ایجاد می شود . مدّبر کسی است که به همه راه ها بیندیشد و راهی که بیشترین خیر و کمترین ضرر را دارد برگزیند (حسین زاده ، ۱۳۹۰).
