فصل دوم
پیشینه موضوع و مبانی نظری
۲-۱- مقدمه
در فصل حاضر پیشینه موضوع در مطالعات داخلی و خارجی بررسی می‌شود. لازم به ذکر است که تعداد مطالعاتی که در زمینه صادرات گاز و در چارچوب نظریه بازی انجام شده باشد، بسیار محدود می‌باشند، لذا از مطالعات در سایر زمینه‌ها همچون تخصیص آب، آمار و شبکه های اینترنتی نیز استفاده شده است. بعد از بررسی پیشینه موضوع، مبانی نظری مربوط به تحقیق فوق ارائه می‌شود. در مبانی نظری بعد از معرفی بازی‌های همکارانه، انواع راه حل های موجود در این نوع بازی‌ها اعم از شپلی و نوکلئولوس معرفی می‌شوند.
۲-۲- پیشینه موضوع
در زمینه صادرات گاز از طریق خط لوله نابوکو هیچ مطالعه‌ای با بهره گرفتن از نظریه بازی در داخل و خارج از کشور انجام نشده است. اما با بهره گرفتن از نظریه بازی همکارانه، در اقتصاد و سایر علوم، مطالعاتی صورت گرفته است. در مطالعات متنوعی از نظریه بازی همکارانه استفاده شده است و به فراخور مطالعه مورد نظر، از مدل های مختلف مرسوم در این زمینه استفاده شده است. در ادامه، خلاصه‌ای از مطالعات داخلی و خارجی که از رویکرد نظریه بازی همکارانه استفاده کرده‌اند، ارائه می‌شود.
۲-۲-۱- مطالعات داخلی
مطالعه‌ای که توسط بهروزی‌فر[۱۸] (۱۳۸۹) در خصوص خط لوله نابوکو با عنوان “بررسی امکان حذف گاز ایران از خط لوله نابوکو” انجام شده است، به صورت کیفی به بررسی برنامه های گزینه‌های غیر از ایران در خصوص صادرات گاز از طریق خط نابوکو پرداخته است. در این مطالعه مشخص شده است که اقتصادی‌ترین منابع تأمین گاز اتحادیه اروپا، کشورهای حوزه خزر، خاورمیانه و آفریقا می‌باشند. با توجه به اطلاعات مقاله نتیجه‌گیری شده است که حذف ایران از پروژه خط لوله نابوکو امکان‌پذیر نمی‌باشد و در بلندمدت به دلیل نیاز اروپا به افزایش واردات گاز طبیعی و نیز سیاست متنوع‌سازی مبادی عرضه گاز اروپا، کشورهای حاشیه خزر به غیر از ایران، به تنهایی توانایی صادرات گاز به اروپا را نخواهند داشت.
مطالعه‌ای که جعفرزاده و نیسی[۱۹] (۱۳۹۱)، با بهره گرفتن از نظریه بازی به تحلیل سیاست صادرات گاز به کشورهای هند و پاکستان پرداخته‌اند. در مطالعه فوق، با توجه به مبانی نظریه بازی سعی شده است سیاست صادرات گاز از طریق ایران و روسیه به کشورهای یادشده، تحلیل شود. چارچوب نظری ارائه شده، مبتنی بر بازی‌های به شکل ائتلافی است که بر اساس مبانی نظری بازی‌های همکارانه است و حل آن بر اساس اصول مطرح شده توسط ماسکین (۲۰۰۳) است. نتایج این تحقیق، نشان می‌دهد که ارزش ملحق نشدن روسیه و ایران به این ائتلاف بیش از ارزش پیوستن به آن است، پس برای هر دو کشور بهتر است به صادرات گاز به این دو کشور مبادرت نورزند.
مطالعه دیگری که در این زمینه انجام شده است، مطالعه عبدلی و ماجد[۲۰] (۱۳۹۱) با نام بررسی رفتار اوپک در قالب بازی همکارانه می‌باشد. در این مقاله، با توجه به وضعیت حاکم بین اعضای اوپک، از نظریه همکاری برای تحلیل رفتار این اعضا استفاده شده است. با بهره گرفتن از تکنیک داده های تابلویی که برای برآورد الگوی تحقیق استفاده شده، نتایج زیر به دست آمده است. مدل با آثار ثابت برای توضیح الگوی رفتاری کشورهای اوپک مناسب است. طبق این مدل، مقدار فروش نفت خام توسط کشوهای عضو اوپک رابطه مثبتی با ذخایر اثبات شده و فروش دوره قبل دارد. همچنین بین مقدار فروش نفت و مجذور ذخیره سرانه اثبات شده در کشورهای عضو، رابطه معنی‌دار منفی وجود دارد. نتایج حاکی از این است که در چانه زنی ها و مذاکره ها، برخی اعضا با تسریع در توافق و درنهایت، کوتاه آمدن و باج دادن و پذیرش این موضوع توسط اعضای دیگر، موجب تداوم عمر سازمان کشورهای صادرکننده نفت می‌شوند.
همچنین مقاله دیگری که با بهره گرفتن از نظریه بازی در زمینه کشورهای صادرکننده گاز نوشته شده است، مقاله تکلیف[۲۱](۱۳۹۱) می‌باشد. در این مقاله، ضمن بررسی جایگاه مجمع کشورهای صادرکننده گاز طبیعی در تحولات بازار گاز، بر امکان رقابت یا همکاری اعضا در صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله تمرکز شده است. بر اساس نتایج این مطالعه، امکان رقابت یا همکاری میان اعضاء، در چارچوب تجارت گاز بر اساس قراردادهای رسمی منعقده، نه تنها بسیار ضعیف است بلکه تنها در سه مورد و میان شش کشور از ۱۳ عضو این مجمع امکان پذیر می‌باشد.
مطالعات دیگری نیز در زمینه‌هایی غیر از اقتصاد انجام شده است. یکی از این مطالعات، مربوط به دانش یزدی، محمد، احمد ابریشم چی و مسعود تجریشی (۱۳۹۲) با عنوان حل مناقشات در مدیریت تخصیص منابع آب با بهره گرفتن از نظریه بازی(مطالعه موردی: حوضه آبریز دریاچه ارومیه) می‌باشد. در سال‌های اخیر، پیامدهای اجتناب ناپذیر سیر صعودی تقاضا و همچنین کاهش ذخایر منابع طبیعی مختلف، به خصوص آب، موجب افزایش مناقشات در زمینه چگونگی بهره برداری و همچنین تخصیص آن ها به ذینفعان مختلف شده است. رویکرد تخصیص آب صرفاً بر اساس حقّا به اولیه معمولاً منجر به استفاده کارآمد از آب در کل یک حوضه آبریز نخواهد شد. در این میان، نیاز به یک روش جامع و پایدار به منظور انجام تخصیص به نحوی که تمامی گروه‌های ذینفع در بالاترین سطح رضایت قرار داشته باشند، ضرورری به نظر می‌رسد. یکی از این روش‌ها، نظریه بازی بوده که به کمک ابزارهای موجود در آن، می توان به تخصیص منابع مورد استفاده مشترک توسط ذینفعان مختلف با رعایت سه اصل کارآمدی، برابری و پایداری پرداخت. در این تحقیق ابتدا یک مدل جامع برنامه ریزی خطی برای به دست آوردن الگوی تخصیص اولیه بر اساس حقّا به اولیه کاربران توسعه داده شده است. سپس با بهره گرفتن از نتایج مدل برنامه ریزی منابع آب به همراه مفاهیم نظریه بازی مانند هسته، ارزش شپلی و شاخص پایداری، حالات مختلف همکاری بین ذینفعان مختلف مورد ارزیابی قرار گرفته است. در انتها با انتخاب حوضه آبریز دریاچه ارومیه با منابع آبی محدود و آب بران متعدد به عنوان مطالعه موردی، کارایی و مزیت‌های بالقوه این روش نشان داده شده است. طبق نتایج مدل بهینه سازی، استان کردستان دارای بهترین وضعیت در تأمین نیازهای آبی خود و استان آذربایجان شرقی دارای بیشترین کمبود به لحاظ تأمین منابع آبی هر دو بخش کشاورزی و محیط زیستی علاوه بر این با پیروی از الگوی تخصیص ارائه شده، میزان آب ورودی به دریاچه ارومیه بیشتر از نیازهای زیست محیطی آن در طول دوره زمانی مورد مطالعه خواهد بود. بنابرین، نتایج حاصل از این تحقیق حاکی از این واقعیت بود که نظریه بازی همکارانه به همراه یک مدل جامع مدیریت منابع آب می‌تواند به طور مؤثری برای ارزیابی حالات مختلف همکاری در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به کار گرفته شود.
