آموزش مجازی به آن نوع آموزش گفته می شود که در محیط شبکه به وقوع می پیوندد که در آن مجموعه ای از تکنولوژی های چند رسانه ای ، فراسانه ای و ارتباطات از راه دور به خدمت گرفته می شود.(زارعی،۱۳۸۴)
الـیوت میسی [۳۲](۲۰۰۷)می‌گوید : آموزش مجازی ، فـناوری شبکه را برای طـراحی ، انـتخاب ، اداره کردن و بـسط دادن آموزش به کار مـی برد .
از مجموع تعاریف ذکر شده درباره آموزش مجازی می توان به این تعریف جامع دست یافت: آموزش مجازی به مجموعه وسیعی از نرم افزارهای کاربردی و شیوه های آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات (اعم از رایانه، دیسک فشرده ، شبکه ، اینترنت و اینترانت و دانشگاه مجازی ) گفته می شود که امکان آموزش و یادگیری را برای هر فرد در هـر زمینه ، در هر زمان و مکان به صـورت مـادام العمر، فراهم می‌سازد.
در واقع منظور از آموزش مجازی،بهره گیری از سیستم های مجازی است که با هدف کاستن از رفت و آمدها و صرفه جویی در وقت و هزینه و در ضمن یادگیری بهتر و آسان تر،صورت می‌گیرد. آموزش مجازی امکان فراگیری مستقل از زمان و مکان را برای افراد،فراهم می آورد.(معینیان و بنی سی،۱۳۸۵)
آموزش مجازی کاربرد های مختلفی دارد از جمله اجرای دوره های آموزشی منجر به مدرک،آموزش های مداوم برای کارکنان پزشکی،آموزش بیماران،آموزش های عمومی برای ارتقای سطح سلامت جامعه،آموزش های مکمل و شبیه سازی جهت آموزش های عملی.(درگاهی و همکاران،۱۳۸۸)
در طی چند سال اخیر پیشرفت های قابل توجهی در فناوری رایانه به وجود آمده است.با افزایش استفاده از فناوری های جدید ارتباطی،واژه ای جدید به نام یادگیری مجازی یا الکترونیکی متولد شد.یادگیری ای که از طریق رسانه های الکترونیکی صورت پذیرد ،یادگیری مجازی نام دارد.(میلتون و ویلار[۳۳]،۲۰۰۶)
کان[۳۴](۱۹۹۷)، یادگیری مجازی را به منزله رویکردی نوآورانه تلقی می‌کند که از امکانات وب برای ارائه دادن آموزش به مخاطب از راه دور استفاده می‌کند.با این حال یادگیری مجازی چیزی بیش از ارائه محتوای آموزشی است و یادگیری و فرایند یادگیری نقطه تمرکز یادگیری مجازی است.
در واقع یادگیری مجازی استفاده از فناوری های اطلاعات و رایانه برای خلق تجارب یادگیری است.(هورتون [۳۵]،۲۰۰۶،ص ۱)
آندرسون و الومی نیز در تعریف یادگیری مجازی می‌گویند یادگیرنده به منظور کسب دانش و ساخت معانی فردی،رشد تجارب یادگیری،و دستیابی به محتوای یادگیری،برقرار کردن تعامل با محتوا،مربی و یادگیرندگان دیگر و برای کسب حمایت و پشتیبانی فرایند یادگیری، از اینترنت بهره می گیرند.(ص ۳۱)
در واقع می توان اهم خصوصیات یادگیری مجازی را در موارد زیر خلاصه کرد:
-
- دانش آموز محور بوده و نقش معلم به عنوان راهنما و تسهیل کننده است .
-
- دوره های آموزشی به صورت تعاملی ( کاربرد تعامل درامر یاددهی و یادگیری ) هستند .
-
- برای تمامی گروه‌های سنی و در‌همه جا و همه وقت با شعار ۷/۲۴ فعالیت دارد .
-
- یادگیری ،مشارکتی است ، یادگیرندگان، معلمان و متخصصان را گرد هم می آورد .
-
- یادگیری ،سریع ، زنده و پویا و در عین حال کم هزینه است .
-
- یادگیری ،فردی ، یعنی بر اساس علایق و توانایی‌های فرد است و نیز جامع است، یعنی امکان استفاده از همه منابع و ابزار های آموزشی و یادگیری مثل کلاس های مجازی ، شبیه سازی را دارد و فرصت های آموزشی برابر را در اختیار همگان قرار می‌دهد.
-
- کلیه فعالیت ها از جمله مدیریت ، ثبت نام ، دریافت شهریه و نظارت، بر روی شبکه اینترنت انجام می شود . به علاوه کلیه خدمات آموزش مثل ثبت نام ، آموزش و اعطای گواهینامه از همین طریق قابل انجام است .
- دروس ، توسط استادانی که در محل های مختلف قرار دارند ، تهیه می‌شوند .(عبادی،۱۳۸۳)
به طور کلی ،مراحل قرایند آموزش مجازی شامل برنامه ریزی، طراحی، تولید، ارزشیابی ،توزیع ، ارائه و پشتیبانی ، آموزش و نیز بازاریابی می‌باشد(شعبانی نیا،۱۳۸۷)
ضرورت و اهمیت آموزش مجازی:
همان طور که ما در هزاره جدید به سوی جامعه اطلاعاتی حرکت می‌کنیم آموزش مجازی نقش بسیار مهمی را بر عهده داشته و همچنان انعطاف پذیری و تنوع خود را نشان خواهد داد.(حسینی،۱۳۸۴)
نیازهای روز افزون مردم به آموزش ، عدم دسترسی آن ها به مراکز آموزشی، کمبود امکانات اقتصادی ، کمبود آموزشگران مجرب، و هزینه های زیادی که صرف آموزش می شود، متخصصان را بر آن داشت که با کمک فناوری های اطلاعات ، روش های جدیدی برای آموزش ابداع نمایند که هم اقتصادی و با کیفیت باشند و هم بتوان با بهره گرفتن از آن ، به طور همزمان جمعیت کثیری از فراگیران را تحت آموزش قرار داد . امروزه مـفهوم سـواد ، دیگر « توان خواندن و نوشتن » نیست.
به قول «آلوین تافلر » در قرن بیست و یکم ، بی‌سوادان آن هایی نیستند که نمی توانند بخوانند یا بنویسند ، بلکه کسانی هستند که نمی توانند یاد بگیرند و بازآموزی کنند . ( یزدیان ، ۱۳۸۲ )
« گری بکر » برنده جایزه نوبل ( دولایی ، ۱۳۸۲ ) می‌گوید که سرمایه انسانی ۷۰ درصد سرمایه مملکت است . او ثابت کرد که سرمایه گذاری روی مردم کشور ، بسیار پرسود است . مبنای اقتصاد مملکت در دانش ، مهارت ها و قابلیت های بالقوه مردم است و باید برای آن ارزش قائل شد .کشور ایران از نظر جمعیتی ، جوان ترین کشور جهان محسوب می شود که ۷۰ درصد جمعیت آن زیر ۳۰ سال سن دارند . از سوی دیگر تمایل جوانان به ادامه تحصیلات دانشگاهی افزایش یافته است و با نظام آموزش کنونی ، تمام داوطلبان ، امکان ورود به دانشگاه را پیدا نمی کنند (سعادت ، ۱۳۸۲) .
این مسئله با توجه به تحولات اخیر جهانی و ورود به عصر اطلاعات که در آن ، دانش بالاترین ارزش افزوده را ایجاد می‌کند ، ما را با چالشی اساسی مواجه ساخته که تنها با بهره گیری از آموزش مجازی می توان بر آن فائق آمد .(صاحب زاده،۱۳۸۶)
ازجمله عوامل دیگری که بر ضرورت استفاده از آموزش مجازی تأکید دارد عبارتند از: افزایش جمعیت متقاضی آموزش در سطح بالا،افزایش تقاضا برای یادگیری مادام العمر،توجه به مسئله کیفیت در آموزش،انفجار دانش و بالا بودن هزینه آموزش.((شعبانی نیا،۱۳۸۷)
پیشینه آموزش مجازی در جهان :
آموزش غیر حضوری در دهه اول سال ۱۷۰۰ میلادی آغاز شد و هنوز هم در نقاط مختلف دنیا از این شیوه آموزش برای تحصیل استفاده می شود . بهره گیری از فناوری در امر آموزش از اوایل دهـه ۱۹۰۰ مـیلادی و آموزش مـجازی از سال ۱۹۹۵ شروع شده است.( نجابی ، ۱۳۸۲ )
الف ) موج اول آموزش مجازی (۱۹۹۹-۱۹۹۴)
با ظـهور پـست الکترونیکی ، مرورگر های وب ، « اچ تی ام ال » ، « مدیا پلایر » و …. ، چهره آموزش مبتنی بر چند رسانه ای ها تغییرات زیادی پیدا کرد . اساسا این نوع آموزش با کمک ابزارهایی چون پست الکترونیکی و اینترنت ، و به صورت آموزش مبتنی بر رایانه و آموزش مبتنی بر وب ، با کیفیت پایین و به صورت متناوب انجام گرفت .
ب) موج دوم آموزش مجازی (۲۰۰۵-۲۰۰۰)
