جعل در فرهنگ دهخدا چنین معنی شده است:
جعل، ساختن، گردانیدن، مبدل ساختن و وضع کردن، قرار دادن،آفریدن، هر چیز ساختگی که در آن دعوی اصل نمایند که از پیش خود ختراع کند(دهخدا، علی اکبر،ص۵۷۳).
۲-۱۴-۲-۲مفهوم اصطلاحی جعل
جعل در اصطلاح حقوقی دارای یک معنای موسع و یک معنی مضیق است . معنی موسع این کلمه، معنایی است که از یک طرف شامل تزویر در اسناد است ( جعل اسناد به معنی اخص ) و از طرف دیگر شامل تمام قلب سازیها از قبیل ساختن سکه تقلبی و غیره می‌باشد. در اینجا جعل به این معنی مورد توجه نیست ، زیرا هر یک از جرائمی‌که ظاهراًً مشمول این تعریف هستند خود بحث مفصل و جداگانه ای دارد .
اما جعل به معنی مضیق، تعاریفی که موضوع آن کلمه جعل در اسناد و نوشتجات می‌باشد و به طور کلی شامل سه عنصر اصلی این جرم است ۱- تغییر حقیقت در یک نوشته ۲- امکان یا احتمال ضرر ۳- قصد متقلبانه(سلیمان پور، محمد، ص ۱۹).
تعریف حقوقی جعل به سهولت امکان پذیر نمی‌باشد و سکوت قوانین جزایی نسبت به شرایط تحقق این جرم یکی از دلایل بارز این مشکل است . برای آنکه بتوان در مورد جعل سند، یک تعریف کامل ارائه نمود، ضرورت دارد به ماده ۷۵۴ از قانون مجازات اسلامی‌که در رابطه با جرم جعل سند می‌باشد اشاره گردد . طبق این ماده :
جعل و تزویر عبارتند از : ساختن نوشته و یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمییا غیر رسمی، خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تأخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته ای به نوشته دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر این ها به قصد تقلب.
۲-۱۵ ارکان تشکیل دهنده جرم جعل اسناد هویتی
۲-۱۵-۱ رکن قانونی
منظور از عنصر قانونی این است که ابتدا فعلی را که شخصی انجام داده به موجب قانون جرم شناخته شده باشد تا زمینه تعقیب و مجازات فراهم گردد . ( اصل قانونی بودن جرم و مجازات ) .با توجه به مفاد ماده ۷۵۴ قانون مجازات اسلامی‌مشخص است که تعریف جامع و کاملی از جعل اسناد ارائه نشده، بلکه به مصادیق آن اشاره گردیده است. نظر به اینکه برخی از مصادیق ذکر شده در قانون مذکور ( مانند به کار بردن مهر دیگری ) نمی‌تواند در قالب اسناد هویتی عینیت یابد، بر این اساس برای آنکه بتوان به برداشت مشخص از جعل اسناد هویتی رسید، به ماده ۱۰ قانون تخلفات و جرائم و مجازات های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه نیز اشاره می‌گردد.
طبق ماده ۱۰ قانون تخلفات و جرائم و مجازات های مربوط به اسناد سجلی : هر کس در شناسنامه یا اسناد سجلی خود یا دیگری هر گونه خدشه ( از قبیل تراشیدن یا خراشیدن یا قلم بردن یا الصاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن ) وارد نماید ، به پرداخت جزای نقدی از ۱۰۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰۰ ریال محکوم خواهد شد. در صورتی که اقدامات ذکر شده به قصد متقلبانه انجام یافته باشد مرتکب به مجازات جعل در اسناد رسمی‌به کیفیت مقرر در قوانین جزایی محکوم می‌شود .
حال با توجه به اینکه شناسنامه مهمترین سند سجلی است و از طرفی کامل‌ترین سند هویتی نیز محسوب می‌گردد و به عبارتی نقطه اشتراک قوی بین اسناد هویتی و اسناد سجلی خواهد بود، لذا می‌توان برای ارائه تعریف مناسب برای جعل اسناد هویتی به متن ماده ۱۰ قانون تخلفات، جرائم و مجازات های مربوط به اسناد سجلی استناد داشته و جعل اسناد هویتی را با استنباط از این ماده قانونی ، به این نحو تعریف نمود.
جعل اسناد هویتی عبارت است از ساختن متقلبانه شناسنامه یا اسناد مبین هویت افراد از زمان ولادت تا وفات یا قلب حقیقت در یک سند هویتی به صورت تقلبات مادی و محسوس از قبیل تغییر دادن کلمات یا عبارات به انحاء مختلف به قصد اضرار بغیر به طرق پیش‌بینی شده در قانون (بشارتی فر، صمد، ۱۳۷۶، ص۵).
از این تعریف با عنایت به ماده ۱۰ قانون جرائم و مجازات اسناد سجلی، می‌توان این چنین نتیجه گرفت که قانون‌گذار در این ماده نظر به جعل مادی داشته است و این جرم علاوه بر عنصر قانونی شامل سه رکن اصلی است :
۱- تغییر حقیقت در سند هویتی به صورت مادی و به یکی از صور پیش‌بینی شده در قانون ( رکن مادی)
۲- قصد متقلبانه ( رکن معنوی)
۳-اضرار به غیر یا امکان یا قابلیت اضرار به غیر ( رکن ضروری )
۲-۱۵-۲رکن مادی
صور مختلف عمل مادی قلب حقیقت در سند از نظر قانون به شکل جعل مادی آشکار می‌گردد و یکی از طرق ارتکاب جعل مادی، دخل و تصرف متقلبانه در کلمات یا عبارت سند هویتی است که به طور صحیح تهیه و تنظیم شده است. به نحوی که آن را کاملاً مجعول و غیر واقعی می‌سازد.
پس جعل سند هویتی عبارت است از هر تغییری مادی که پس از تنظیم سند صورت می‌گیرد و ممکن است به صورت های ذیل انجام شود.به منظور بیان مصادیق جعل و تعیین ملاک های تشخیص آن ضرورتا باید به مصادیق قانونی احصا شده در خصوص این جرم اشاره نمود. قانون‌گذار در ماده ۷۵۴ قانون جدید مجازات اسلامی جعل و تزویر را چنین تعریف کرده‌است:
جعل و تزویر عبارت انداز از ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمییا غیر رسمی، خراشیدنیا تراشیدنیا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیمیا تأخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقییا الصاق نوشته ای به نوشته دیگریا به کاربردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر این ها به قصد تقلب.
۲-۱۵-۲-۱ساختن نوشته یا سند
منظور از نوشته هر عبارت،علامت،حروف و ارقامی است که به منظور اضرار به غیر با دست و قلم و یا با چاپ و ماشین روی اوراق کاغذ و امثال آن و نیز بر روی حافظه کامپیوتر و…. تنظیم گردد و قابل خواندن باشد و از نظر قانون و عرف و عادات فاقد وصف سند باشد(میرمحمدصادقی،حسین،۱۳۸۹،ص ۲۵۰).
منظور از این مطلب تهیه سند یا نوشته اییا چیز دیگر که اشاره به متفاوت بودن رسانه را دارد، با رسانه ای مشابه که کمترین تفاوت را با الگوی اولیه داشته باشد به طوری که بیننده را فریب داده و بر خلاف حقیقت واقع مندرجاتی را داشته باشد. از جمله نمونه های قابل ذکر در این خصوص می توان به جعل اسکناس و یا قلب سکه دانست که در آن ها ساختن سند جدید بر خلاف واقع صورت پذیرفته است. در این مورد جاعل به ساختن یک نوشته یا سند اعم از رسمییا غیر رسمی اقدام نماید(بر اساس ماده ۱۲۴۸ قانون مدنی:سند نوشته ای است که در مقام دعوییا دفاع قابل استفاده است)
