تعهدات مرکب:
پاره ای از تعهدات مانند عقد نکاح دو جنبه دارد:
الف- تعهد راجع به حقوق زوجیت که قائم به شخص است.
ب- تعهد راجع به صداق که قائم به شخص نیست، معمول است که اولیاء زوج، تعهد صداق می‌کنند.[۵۸]
این قسم از تعهدات در خصوص موضوع مورد بحث ما (ضمانت حسن انجام تعهد ) دارای اهمیت بسزایی می‌باشد، زیرا نشان مید هد که برخی از ضمانت‌ها را در خصوص تعهداتی که قائم به شخص است نمی توان برقرار ساخت، که این مطلب را در جای خود توضیح خواهیم داد.
در خصوص اقسام تعهد، برخی از حقوق دانان چون دکتر لنگرودی، اقسام مختلفی را از تعهد قید کرده‌اند که تعداد آن ها نزدیک به ۹۰ نوع تعهد می‌رسد، اما چون ذکر تمام این اقسام از تعهد از حوصله بحث ما خارج است،از توضیح و ذکر این اقسام خودداری می‌کنیم. [۵۹]
۱-۱-۲-۲- اقسام ضمانت:
در این قسمت از تحقیق، ما می‌خواهیم بررسی کنیم که چه ضمانتهایی برای حسن انجام تعهد وجود دارد، آیا برای هر تعهدی می توان هر گونه ضمانتی را برقرار کرد؟ مثلا آیا برای تعهدات اخلاقی ما می‌توانیم سندی را به وثیقه گذاریم؟ یا مثلا با توجه به جامعه مکانیکی و مدرن امروزی، برای ضمانت کردن از حسن ایفاء تعهدات در قراردادهای تجاری بزرگ، ما می‌توانیم از ضمانتهای سنتی چون ریش گرو گذاردن استفاده کنیم؟
به همین دلیل بود که ما ابتدا اقسام تعهدات را برشمردیم سپس به اقسام ضمانت پرداختیم، تا بتوانیم بهتر بررسی کنیم که برای هر نوع تعهدی چه ضمانتهایی موجود است و یا می‌تواند برقرار شود؟
برخی از حقوق دانان به اشتباه در بخش اقسام ضمانت گفته اند که ما ۳ نوع ضمانت در حقوق ایران داریم:
۱- ضمان نقل ذمه:
این نوع از ضمان که به عنوان قاعده در حقوق ایران و قانون مدنی ایران پذیرفته شده است، عبارت است از اینکه شخصی در برابر طلبکار و با موافقت او دین دیگری را به عهده گرفته و پرداخت آن را متقبل می شود.
۲- ضمان تضامنی:
در این نوع ضمان، تعهد ضامن و مضمون عنه در عرض یکدیگر قرار می‌گیرد، به گونه‌ای که مضمون له (طلبکار) می‌تواند برای وصول تمام یا قسمتی از طلب به هر کدام از آن ها که بخواهد، مراجعه کند.
۳- ضمان وثیقه ای:
ضمانی است که به موجب آن ذمه ضامن، وثیقه ذمه مضمون عنه می شود، به این ترتیب که مضمون له برای وصول طلب خود، ابتدا باید به مدیون اصلی رجوع کند و اگر نتوانست طلب خود را وصول کند، به ضامن مراجعه کند.
حال آنکه این مباحث بیشتر مربوط به آثار ضمانت است نه انواع ضمانت اما اقسام ضمانت به نظر ما به قرر ذیل می‌باشد:
ضمانتهای اخلاقی:
این نوع از ضمانت‌ها بیشتر در گذشته در خصوص تعهدات وجود داشته است، در آن دوران که انسان‌ها کمتر درگیر زندگی ماشینی و مدرنیزم امروزی بودند، بیشتر به تعهدات خود وفاء می‌کردند و به اصول اخلاقی و انسانی بیشتر پایبند بودند و ضمانت مهم آنان در تعهدات و قراردادهای بزرگ، تنها یک تار سبیل بود، اما متأسفانه امروزه با وجود پیشرفت‌های شگرف در زمینه تکنولوژی و علوم ارتباطات، مردم کمتر به هم اطمینان و اعتماد می‌کنند و حتی در خصوص تعهدات و قراردادهای جزیی هم از یکدیگر ضمانتهای بزرگ می خواهند و با وجود این باز هم شاهد آن هستیم که حجم کثیری از پرونده های موجود در دادگاه ها مربوط به همین نقض تعهدات است، گویی عده ای فراموش کرده‌اند که خداوند در قرآن کریم فرموده اند: «یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود»[۶۰]، یعنی، ای کسانی که ایمان آورده اید،به عهد و پیمان خود پایدار بمانید و از آنجایی که فعل «اوفوا» در صیغه امر می‌باشد، دلالت بر وجوب دارد یعنی به لحاظ حکم تکلیفی هم، وفای به تعهد و پیمان، واجب شرعی است، برای ایفای تعهد چه ضمانتی بالاتر از حکم و سخن الهی برخی ها نیاز دارند، که با وجود این باز هم به تعهدات خود وفا نمی کنند و علاوه بر اینکه با این عمل خود مرتکب گناه شده اند و حکم الهی را انجام نداده اند، روح اطمینان و اعتماد را در جامعه از بین برده‌اند، عقل سلیم و عرف جامعه نیز حکم می‌کند که هر کسی با دیگری عهد و پیمانی منعقد می‌کند باید به آن پایبند باشد و جامعه، انسانی را که به تعهداتش وفا نمی کند فردی نابهنجار و قانون گریز به حساب می آورد، خواه این تعهدات مربوط به مسایل خانوادگی باشد یا در مورد معاملات و تجارت، به هر حال سخن در خصوص ضمانتهای اخلاقی بسیار است و به نظر اینجانب، ضمانتهای اخلاقی خود می‌تواند موضوع یک پایان نامه باشد، اما آنچه به جایی نرسد فریاد است، بحث از ضمانتهای اخلاقی را با ذکر جریان مختصری از یک پرونده به پایان می بریم:
در یک پرونده زمین خواری چهار متهم وجود داشته‌اند که یکی از این متهمان که فرد سالخورده و متدینی بوده، به علت فریب خوردن از ۳متهم دیگر ناخواسته وارد این جریان زمین خواری شده بود، اما به هر حال ایشان نیز از نظر قانون متهم شناخته شده بود، به هر حال در دادسرا به اتهام هر ۴ متهم رسیدگی می شود و کار به صدور قرار تأمین می‌رسد، ۳ متهم دیگر با سپردن وثیقه که سند چند ملک بوده است با قرار وثیقه آزاد می‌شوند، اما آن پیرمرد که مالی نداشته که به وثیقه بگذارد می‌گوید من چیزی ندارم که به وثیقه گذارم اما یک تار سبیلم را به عنوان ضمانت پیش شما می گذارم و دادیار محترم نیز با توجه به وضعیت خاص متهم قرار التزام به حضور با قول شرف را در خصوص این پیرمرد صادر می‌کند و یک تار سبیل وی را با حسب روی پرونده می چسباند، زمانی که از متهمان به وسیله احضاریه دعوت می شود که در جلسه رسیدگی حاضر شوند، فقط آن پیرمرد، حاضر می شده و آن ۳ متهم دیگر حاضر نشدند و وثیقه آن ها به نفع دولت ضبط گردید و در پایان آن ۳ نفر که مشخص شد ۳ کلاهبردار حرفه ای بوده اند متواری شدند و حکم برائت پیرمرد نیز صادر و وثیقه وی که تار سبیلش بود به وی مسترد شد؛
از این پرونده ما می‌توانیم براحتی بفهمیم که همیشه اخذ ضمانتهای مالی چون سند ملک دلیلی بر اطمینان به وفای به تعهد از سوی متعهد نیست و آنچه در جامعه باید متداول شود، روح اطمینان و اعتماد به یکدیگر و ایفای تعهدات به نحو احسن، بر اساس ارزش‌های اخلاقی و ضمانتهای اخلاقی است.
ضمانتهای شخصی:
منظور از ضمانتهای شخصی این است که گاهی یک شخص یا اشخاصی در برابر متعهد یا متعهدان به نفع متعهدله ضمانت می‌کنند، به این صورت که اگر متعهد به تعهد خودش وفا نکرد، ضامن یا ضامنان بجای او به تعهدش وفا کنند، این نوع ضمانت‌ها از سابقه ی طولانی برخوردار هستند و قبل از اینکه ضمانتهای عینی رایج شود، در جامعه ضمانتهای شخصی وجود داشته است، علت این مسئله دو چیز می‌تواند باشد:
