نقّاشی تنها وسیله تشخیص و ناسازگاری کودک نیست، بلکه خود عامل بالقوه خلاقیّتی است که وسیله درمان مؤثر می شود روان درمانی با نقّاشی را اشترن پیشنهاد کرد و به کار گرفت اشترن می‌گوید نقّاشی به عنوان وسیله ای برای روان درمانی، بیشتر برای کودکان کم سازگار، بی ثبات، عقب مانده آموزش مناسبی است. زیرا نقّاشی به کودک امکان می‌دهد که قدرت و قابلیت خلاقیّت خود را بشناسد و در نتیجه حل مشکلات آموزشی برایش سهل تر جلوه کند. و چون حالت تعادلی برای مشکلات اجتماعی و خانوادگی پیدا می‌کند، از کمتر رنج می‌برد برای کودکان که نقص عضو سطحی دارند، نیز، نقّاشی بهترین درمان است. از نظر ارتباط روانکاوی نیز کودک با وجود بزرگسالی که تمام احساسات او را به جنبوجوش وا می‌دارد، تجربه تازه ای را می آزماید. نقّاشی وسیله بیان ممتازی است. زبان رسم نقّاشی برای کودک متناسب و دارای محتوای بیانی آگاهانه است کودک چیزهایی می کشد گه می شناسد و می‌خواهد نظر خود را بدین ترتیب بیان کند (فراری ۱۳۸۷، ۲۵).نقاشی یکی از ابزارهای مفید و کارآمد در فعالیت‌های پژوهشی روانشناسی و روانپزشکی کودک و نوجوان است.نقاشی کودک از زمره فعالیت‌هایی است که تحت تاثیر تحول شناختی، عاطفی و اجتماعی قرار می‌گیرد. نقاشی به منزله ی آزمون هوش است. کودکان درترسیم افراد اطراف خود، آن ها را آن طور که میبینند نمی کشند، بلکه به گونه ای که آن ها را درک می‌کنند یا دقیق تر به گونه‌ای که خود را درک می‌کنند به نقاشی آن ها می پردازند و این امر بستگی به درجه ی رشد و رسیدگی روانی_حرکتی کودکان دارد. نقاشی به منزله ی آزمون شخصیت است و پرده از روی عواطف کودک برمی دارد(کرمن،۷۸:۲۰۰۶).نقاشی کودکان به عنوان یک اثر مکتوب و قابل نگهداری در طول زمان برای شناخت ویژگی های روانی یا حالات عاطفی آنان بسیار باارزش است. کودکان با هر نقاشی و داستان مرتبط با آن، جزیی از وجود یا ویژگیهای خویش را نمایان می‌سازند و به همین دلیل است که این ابزار وسیله ی مناسبی برای راه یافتن به دنیای پر رمز و راز آنان تلقی می شود(مارنات[۹]،۱۳۲:۲۰۰۲).
از دیدگاه روان تحلیلی، کودکان از طریق نقاشی آن چه را که در ضمیرناخودآگاه خود دارند و احتمالا باعث ناراحتی و اضطراب شان می شود بیان می‌کنند. روانتحلیل گران معتقدند که کودکان به هنگام کشیدن یا رنگآمیزی یک تصویر، ناخودآگاهانه گوشه هایی از وضع عاطفی خود را بیان می‌کنند. به همین دلیل،تحلیل و بررسی نقاشی کودکان یکی از مهمترین و قابل اعتمادترین راه های شناخت روان کودکان است و به والدین و مربیان کودک در شناخت مشکلات شخصیتی آن ها کمک زیادی می‌کند(قاسمی،۵۶:۲۰۰۵).
صالحی در یک پژوهش، ارزش تشخیصی آزمون ترسیم خانواده را در شناسایی چگونگی ارتباط کودکان ۴ تا ۶ ساله بااعضای خانواده مورد بررسی قرار داد،یافته های این پژوهش نشان داد که به طور کلی تعدادی از علایم تفسیری آزمون فرافکن خانواده از جمله ارزندهسازی و ناارزندهسازی افراد،حذف آن ها از ترسیم، نزدیکی بین افراد ترسیم شده و همانندسازی کودک با آن ها جهت تشخیص چگونگی ارتباط کودک با اعضای خانواده کارایی لازم را دارا هستند. به عبارتی دیگر، وقتی کودک والدین خود را در نقاشی ارزنده سازی می‌کند یا با آن ها همانندسازی کرده و یا آن ها را در نزدیکی خود ترسیم می‌کند، احتمالا با آن ها ارتباط خوبی دارد. از سوی دیگر، زمانی که کودک در نقاشی به ناارزنده سازی والدین می‌پردازد و یا آن ها را از نقاشی خود حذف می‌کند، نشان می‌دهد که ارتباط وی با والدین نامناسب می‌باشد(صالحی،۱۱۷:۱۹۹۷).
بد رفتاری های والدین با کودک و از طرفی دیگر جدا شدن کودک از آن ها صدمات عاطفی و روانی جبران ناپذیری به کودک وارد می‌کند(ابراهیم غفوری،۱۹۹۷).کودکان چگونگی روابط حال و گذشته شان را با والدین و خواهران و برادران در نقاشی خانواده فرافکنی می‌کنند و چون تمام زندگی عاطفیشان به این روابط وابسته است، میتوان انگیزه های کم و بیش پنهانی رفتار و به ویژه رفتار بیمارگونه آن ها را بر اساس بررسی نقاشی، استنباط و آشکار کرد(ایروانی،۲۰۰۷). همچنین میتوان گفت روش تداعی لفظی در روان تحلیل گری بزرگسالان قابل اجرا است ولی در کودکان قابل اعمال نیست و نقاشی آزاد یا بازی جانشین ان می شود .وقتی به کودک گفته می شود« خانواده خودت را نقاشی کن» می توان احساسات واقعی او را نسبت به کسانش شناخت و وقتی گفته می شود« یک خانواده را نقاشی کن» این دستور العمل مبهم تر به تخیل کودک میدان می‌دهد و تمایلات ناهوشیاربا سهولت بیشتری بیان می شود. از این رو ضروری است که تاثیرنقاشی درمانی از جنبه‌های گوناگون(افسردگی، خود بیمار انگاری، روان پریشی، اضطراب، وسواس، حساسیت بین فردی، فوبیا، کاهش خصومت و پارانویا) در کودکان بررسی شود.
۱-۴- فرضیه های تحقیق
فرضیه های پژوهش
نقاشی درمانی بر کاهش افسردگی کودکان تأثیر دارد.
نقاشی درمانی بر کاهش خود بیمار انگاری کودکان تأثیر دارد.
نقاشی درمانی بر کاهش روان پریشی کودکان تأثیر دارد.
نقاشی درمانی بر کاهش اضطراب کودکان تأثیر دارد.
نقاشی درمانی بر کاهش وسواس کودکان تأثیر دارد.
نقاشی درمانی بر کاهش حساسیت بین فردی کودکان تأثیر دارد.
نقاشی درمانی بر کاهش فوبیا کودکان تأثیر دارد.
نقاشی درمانی بر کاهش کاهش خصومت کودکان تأثیر دارد.
نقاشی درمانی بر کاهش پارانویا کودکان تأثیر دارد.
نقاشی درمانی بر افزایش سلامت روان کودکان تأثیر دارد.
۱-۵- ابعاد مؤثر بر سلامت روان
۱-۵-۱ خود بیمار انگار (SOM)
در این بعد ناراحتی از ادراک عملکرد ناسالم بدن است. در این اشکال در کار کرد سیستم عصبی خودکار و اجزاء تشکیل دهنده آن ظاهر شده در نتیجه به صورت شکایاتی از عملکرد سیستم قلبی – عروقی- معدی- رودهای، تنفسی ابراز می‌شوند. سردردهای تکرار شونده ودردهای عضلانی نیز از شکایات جسمانی هستند (هادی۱۳۷۸، ۵۶).
۱-۵-۲ بعد وسواس- اجبار((O-C
علامتی که در این بعد گنجانده شده‌اند انطباق زیادی با شکل تابلوی بالینی وسواس دارند تمرکز ملاک بر افکار، تکانه ها و اعمالی است که خود فرد آن ها را به ناچار به گونه ای غیر قابل نشان دهنده نوعی باریک بینی عمومی در افراد است نیز در این مجموعه آوردهاند (هادی ۱۳۷۸، ۵۶).
۱-۵-۳ بعد حساسیت بین فردی(I-S)
به احساس عدم کفایت وحقارت فردی در مقایسه با دیگران تکیه می‌کند دست کم گرفتن خود، احساس عدم آرامش وناراحتی محسوس در جریان ارتباط با دیگران از تظاهرات خاص این بعد هستند.افراد ی که نمرات آن ها در این بعد بالا بوده است مشاهده شده که درارتباط با دیگران بیش از اندازه آگاه بوده واز خود انتطارات منفی دارند (هادی ۱۳۷۸، ۵۷).
۱-۵-۴ بعد افسردگی (DEP)
معیار افسردگی طیف وسیعی از نشانه های بالینی افسردگی را انعکاس می‌دهد. علائم شامل خلق وخوی افسرده، بی علاقگی نسبت به لذّات زندگی، نداشتن انگیزه واز دست دادن انرژی حیاتی است. به علاوه احساس، درماندگی، افکار خود کشی وبعضی جنبه‌های شناختی وجسمی افسردگی در این معیار گنجانده شده است (هادی ۱۳۷۸، ۵۷).
