نمودار ۲-۴: اثر غلظتهای مختلف کیتوسان بر سرعت و درصد جوانهزنی بذور مریمگلیکبیر ……………………………………………………۲۶
نمودار ۳-۴: پاسخ نوع ریزنمونه مریمگلیکبیر بر میانگین تعداد جوانه القا شده در محیط MS حاوی غلظتهای مختلف BAP..31
نمودار ۴-۴: اثر غلظتهای مختلف BAP بر میانگین القاء جوانه در گیاه مریمگلیکبیر در محیط MS ……………………………………….31
نمودار ۵-۴: مقایسه میانگینهای برشدهی اثر متقابل نوع ریزنمونه و تیمار هورمونی Kin بر القاء جوانه در گیاه مریمگلیکبیر…۳۲
نمودار ۶-۴: مقایسه میانگین اثر نوع ریزنمونه مریمگلیکبیر بر میانگین تعداد جوانه القا شده در محیط MS حاوی غلظت های مختلف TDZ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..34
نمودار ۷-۴: مقایسه میانگین اثر غلظتهای مختلف TDZ بر القاء جوانه در گیاه مریمگلیکبیر ……………………………………………………۳۴
نمودار ۸-۴: مقایسه میانگین اثر نوع ریزنمونه مریمگلیکبیر بر میانگین شاخه باززایی شده در محیط MS حاوی غلظتهای مختلف BAP ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..35
نمودار ۹-۴: مقایسه میانگین اثر غلظتهای مختلف BAP بر باززایی شاخه در گیاه مریمگلیکبیر ……………………………………………..۳۶
نمودار ۱۰-۴: مقایسه میانگینهای برشدهی اثر متقابل نوع ریزنمونه و Kin بر باززایی شاخه در گیاه مریمگلیکبیر…………………..۳۷
نمودار ۱۱-۴: مقایسه میانگین اثر نوع ریزنمونه بر میانگین شاخه باززایی شده مریمگلیکبیر در محیط MS حاوی غلظتهای مختلف TDZ ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..39
نمودار ۱۲-۴: مقایسه میانگین اثر غلظتهای مختلف TDZ بر باززایی شاخه مریمگلیکبیر در محیط MS ………………………………..39
نمودار ۱۳-۴: مقایسه میانگین اثر ساده غلظتهای مختلف هورمون BAP بر القاء جوانه از ریزنمونه گره مریمگلیکبیر………………۴۱
نمودار ۱۴-۴: مقایسه میانگینهای برشدهی اثر متقابل غلظتهای مختلف تنظیمکننده های رشد Kin و IAA بر القاء جوانه از ریزنمونه گره مریمگلیکبیر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۴۲
نمودار ۱۵-۴: مقایسه میانگینهای برشدهی اثر متقابل غلظتهای مختلف تنظیمکننده های رشد TDZ و IAA بر القاء جوانه از ریزنمونه گره مریمگلیکبیر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۴۴
نمودار ۱۶-۴: مقایسه میانگینهای برشدهی اثر متقابل غلظتهای مختلف تنظیمکننده های رشد BAP و IAA بر القاء جوانه از ریزنمونه نوک شاخه مریمگلیکبیر……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۴۵
نمودار ۱۷-۴: مقایسه میانگین اثر ساده غلظتهای مختلف Kin بر القاء جوانه از ریزنمونه نوک شاخه مریمگلیکبیر…………………..۴۷
نمودار ۱۸-۴: مقایسه میانگین اثر ساده غلظتهای مختلف IAA بر القاء جوانه از ریزنمونه نوک شاخه مریمگلیکبیر…………………۴۷
نمودار ۱۹-۴: مقایسه میانگین اثر ساده غلظتهای مختلف TDZ بر القاء جوانه از ریزنمونه نوک شاخه مریمگلیکبیر………………..۴۸
نمودار ۲۰-۴: مقایسه میانگین اثر ساده غلظتهای مختلف BAP بر باززایی شاخه از ریزنمونه گره مریمگلی کبیر………………………۴۹
نمودار ۲۱-۴: مقایسه میانگین اثر ساده غلظتهای مختلف Kin بر باززایی شاخه از ریزنمونه گره مریمگلیکبیر………………………….۵۰
نمودار ۲۲-۴: مقایسه میانگینهای برشدهی اثر متقابل غلظتهای مختلف تنظیمکننده های رشد TDZ و IAA بر باززایی شاخه از ریزنمونه گره مریمگلیکبیر……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۵۲
نمودار ۲۳-۴: مقایسه میانگین اثر ساده غلظتهای مختلف BAP بر باززایی شاخه از ریزنمونه نوک شاخه مریمگلی کبیر………….۵۳
نمودار ۲۴-۴: : مقایسه میانگینهای برشدهی اثر متقابل غلظتهای مختلف تنظیمکننده های رشد Kin و IAA بر باززایی شاخه از ریزنمونه نوک شاخه مریمگلیکبیر………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۵۵
نمودار ۲۵-۴: مقایسه میانگین اثر ساده غلظتهای مختلف TDZ بر باززایی شاخه از ریزنمونه نوک شاخه مریمگلیکبیر……………۵۶
نمودار ۲۶-۴: اثر محیطهای مختلف ریشهزایی بر میانگین تعداد ریشه های تولید شده در محیط کشت MS حاوی غلظتهای مختلف IAA و IBA در مریمگلیکبیر………………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۸
نمودار ۲۷-۴: اثر محیطهای مختلف ریشهزایی بر میانگین طول ریشه های تولید شده در محیط کشت MS حاوی غلظتهای مختلف IAA و IBA در مریمگلیکبیر ……………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۸
فصل اول
مقدمه و کلیات
۱-۱- اهمیت گیاهان دارویی
سابقه درمان بیماریها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است و انسان همواره، به حکم تجربه، علم و اندیشه و بنا به مقتضیات، در طول حیات بر روی کره زمین، به کمک گیاهان دارویی خود را مداوا میکرده است. گیاهان دارویی منبع مهمی از ترکیبات برای صنعت داروسازی و طب سنتی هستند. حدود ۸۰ درصد از مردم کشورهای در حال توسعه، به طور سنتی از داروهایی که از گیاهان مشتق شده اند، برای نیازهای مراقبتهای اولیه بهداشتی خود استفاده می کنند (Cunningham, 1993; Desilva, 1997). کمتر روزی است که در جراید و مقالات علمی از خواص گیاهان دارویی مطلبی را نخوانیم و به اهمیت گیاهان دارویی در مقایسه با عوارض و اختلالات مصرف داروهای شیمیایی، پی نبریم. در دنیای کنونی گرایش مردم به مصرف مواد گیاهی در درمان و پیشگیری بیماریها، بیشتر از گذشته است. امروزه کاربرد گیاهان دارویی در تولید فرآورده های دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی روز به روز در حال افزایش است و به اهمیت و جایگاه این گیاهان افزوده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲۵ درصد داروهای مدرن کنونی از گیاهان دارویی ساخته شده اند. در سال ۲۰۰۰ حدود ۶۰ میلیارد دلار درآمد کشورها از فروش گیاهان دارویی بوده است. (معاونی، ۱۳۸۸).
همچنین تهیه برخی از مواد موثره فعال که در صنایع دارویی اهمیت بسیاری دارند، به طور مصنوعی امکان پذیر نیست و تنها به صورت طبیعی از گیاهان مورد نظر قابل استخراجند. این دسته از مواد یا به طور کلی ساختمان شیمیایی ناشناختهای دارند و یا به دلیل داشتن ساختمان شیمیایی بسیار پیچیده، تهیه آنها به صورت مصنوعی در صنایع داروسازی، مشکل و مستلزم هزینه بسیار گران است، نظیر گلیکوزیدهای قلبی موجود در گل انگشتانه (Digitalis purpurea)، آلکالوئیدهای موجود در پروانش (Catharanthus rosea) و آلکالوئیدهای موجود در قارچ ارگوت. و این یکی از دلایل تمایل شرکت های تولیدکننده مواد دارویی به داروهای دارای منشاء گیاهی است (امیدبیگی، الف ۱۳۸۸).
۲-۱- پراکنش، تاریخچه و کاربردهای گونه های مریمگلیکبیر
جنس Salvia (تیرهLamiaceae ) دارای تقریبا ۹۰۰ گونه است که در سراسر جهان پخش شده است. در نواحی معتدل و نیمهگرمسیری رشد می کند که تقریباً ۷۰ گونه در فلور ایران گزارش شدهاست. جنس Salvia به عنوان یکی از جنس های بسیار قدیمی از تیره نعناعیان، با بیشترین تعداد پایه کروموزوم اولیه (۱۱) معرفی شده است. اگرچه در برخی منابع Ajuga اغلب به عنوان قدیمیترین جنس معرفی شدهاست (Masoud et al., 2010) .
مرکز پخش اینگونه در نواحی مدیترانهای است. شرایط آب و هوای گرم و آفتاب کامل را ترجیح میدهد. مریمگلیکبیر^[۱](Salvia sclarea L.) بیوتیپهایی با عادات رشدی یکساله و دوساله دارد Mihalik et al.,) ۲۰۰۵). Dweck (2000) محل رویش این گیاه را حوزه مدیترانه و ایران معرفی کردهاست. این گونه مریمگلی از اوایل قرن بیستم فقط برای استفاده از گلهای آن کشت میشد. این گلها حاوی اسانس معطر و خوشبویی هستند که در صنایع بهداشتی- آرایشی، غذایی و نوشابهسازی، کاربرد فراوانی دارند. اسانس گلهای این گیاه همراه با اسانس گلهایی نظیر اسطوخودوس و یاس، موارد استفاده متعدد و متفاوتی در صنایع مواد شیمیایی خانگی (نظیر عطر، ادکلن، کرم، شامپو، صابون، لوسیون و اسپری های خوشبوکننده هوا و امثال آنها) دارد، این اسانس، خاصیت دارویی نیز دارد و به عنوان مادهای ضدعفونی کننده و همچنین مادهای که سبب مداوای ناراحتیهای مربوط به سیستم عصبی می شود، مورد استفاده قرار میگیرد. بذر این گیاه، حاوی ۲۵ تا ۳۲ درصد روغن است که در صنایع سرامیک سازی و چینیسازی، مورد استفاده قرار میگیرد.
همه ساله زمینهای زراعی وسیعی در کشورهای روسیه، بلغارستان، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و مجارستان، برای کشت این گیاه اختصاص مییابد. منشاء این گیاه را مناطق شنی و خشک قفقاز، ایران و سواحل اروپای مدیترانه، گزارش کرده اند (امیدبیگی ب، ۱۳۸۸).
۳-۱- خصوصیات گیاهشناسی مریمگلیکبیر
مریمگلیکبیر، گیاهی است علفی، دو ساله و به ندرت سه ساله و به دو فرم مختلف مشاهده می شود: یکی پیرامیدالیس^[۲] که از رشد و نمو سریعی برخوردار است و دیگری هیرسوتا^[۳] که پوشیده از کرکهای ضخیم است. ریشه اصلی این گیاه طویل و مستقیم و طول آن بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ سانتی متر است که انشعابهای فراوانی دارد. ساقه، مستقیم، ضخیم، چهارگوش، پوشیده ازکرک و ارتفاع آن متفاوت و بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ سانتی متر است. این گیاه دارای برگهای طوقهای بزرگ با سطحی ناصاف و دارای برجستگی است. پهنای آن ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر میباشد. برگها دمبرگ کوتاهی دارند. برگهای قسمت تحتانی ساقه، بزرگ هستند و به تدریج به طرف بالای ساقه کوچکتر میشوند. رنگ برگها نقرهای تیره است. گلها صورتی، بنفش و یا سفیدرنگ هستند که روی ساقههای گلدهنده که طول آن بین ۴۰ تا ۶۰ سانتیمتر است، بر روی چرخههایی قرار میگیرد. هر چرخه شامل ۳ تا ۶ گل میباشد. گلهای این گیاه نیز شهدآورند. میوه سه وجهی از نوع کپسول، تخم مرغی شکل، به طول ۲ تا ۳ میلیمتر و رنگ آن قهوهای است. وزن هزاردانه آن ۴ تا ۵ گرم است (امیدبیگی ب، ۱۳۸۸).
۴-۱- نیازهای اکولوژیکی مریمگلیکبیر
مریمگلیکبیر، گیاهی خشکیدوست است، در طول رویش، به نور کافی، هوای گرم و آب کم نیاز دارد. در هوای گرم و خشک، مقدار اسانس گلها به ۱/۰ تا ۲/۰ درصد میرسد. آب فراوان و هوای خنک، رشد رویشی این گیاه را افزایش میدهد ولی در مقدار اسانس گلها تأثیر منفی خواهد داشت و سبب کاهش آن می شود. این گیاه پس از رویش و در مرحله ای که برگها به حالت رزت هستند (نظیر سایر گیاهان دوساله) به مقدار نسبتاً زیادی آب نیاز دارد و خاک باید از رطوبت کافی برخوردار باشد. بذرها در دمای ۸ تا ۱۰ درجه سانتی گراد، شروع به رویش می کنند ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانهزنی بذر، ۲۵ تا ۲۸ درجه سانتی گراد است. وقتی تعداد برگهای طوقهای به ۵ تا ۷ برسد، گیاه در برابر سرمای زمستان مقاوم شده و دچار سرمازدگی نمی شود، اما گیاهان جوان و ضعیف در اثر سرمازدگی خشک میشوند.
این گیاه تقریباً در هر نوع خاکی قادر به رویش است و میتوان از بافتهای مختلف خاک برای کشت آن استفاده نمود. این گونه مریمگلی، در مناطق خشک و خاکهای سنگی و شنی به خوبی رشد می کند. دامنه جنوبی تپهها و مناطقی که درخت نداشته باشند (به دلیل عدم سایه اندازی)، مکانهای مناسبی برای کشت آن میباشد. pH خاک برای کشت این گیاه بین ۳/۵ تا ۲/۷ مناسب گزارش شده است. شرایط غرقابی، ازت فراوان و ماسههای بسیار نرم (ماسه بادی) و تهی از عناصر و مواد غذایی، برای کشت آن مناسب نیست (امیدبیگی ب، ۱۳۸۸ ).
۵-۱- خواص درمانی مریمگلیکبیر
مریمگلیکبیر از زمان های گذشته شناخته شده و به عنوان گیاه دارویی در درمان استفاده میشده است. در درمان بشر گلهای این گیاه به صورت خارجی، برای ورم و التهاب استفاده میشده است. گلها خاصیت ضدتشنج و ضد زکام دارند. خاصیت مسکن و ضد انقباض برای این گونه ذکر شده است.
ثابت شده که گلهای مریمگلیکبیر یک فعالیت سودمند در معالجه سرطان دارند. اسانس همچنین در درمان آرتروز و ورم مفاصل استفاده می شود. روغن آن همچنین در عطرسازی از ورموت^[۴] که به خاطرداشتن عطر و بو و به عنوان یک تثبیت کننده^[۵] عالی و ممتاز ارزش زیادی دارد، استفاده می شود (Shirley, 1984).
۶-۱- ترکیبات شیمیایی
مقدار اسانس گلها متغیر است و به شرایط اقلیمی محل رویش نظیر آب، نوع خاک و دما بستگی داشته و معمولا بین ۰۴/۰ تا ۲/۰ درصد میباشد. برگها و ساقههای جوان نیز مقدار بسیار کمی اسانس دارند. استخراج اسانس به وسیله تبخیر یا بخار صورت میگیرد. ” لینالیل استات “^[۶] از ترکیبات اصلی اسانس است که مقدار آن به شدت به زمان برداشت محصول بستگی دارد و بین ۴۵ تا ۸۷ درصد میباشد. از ترکیبات دیگر اسانس، می توان از اسکلاریول^[۷] (۱۵ درصد)، لینالول^[۸]، آلفا و بتاپینن^[۹]، آلفا و بتاتویون^[۱۰]، بورنئول^[۱۱] و مقدار کمی میرسن^[۱۲] و کامفور^[۱۳] نام برد. بذرها همچنین حاوی ۲۵ تا ۳۰ درصد روغن میباشند. مواد دیگری نظیر سینئول^[۱۴]، رزینها، مواد تلخ، اسیدهای تریترپن، اسیداورسولیک^[۱۵] و تانن را نیز در اسانس این گیاه گزارش کرده اند. چنانچه استخراج اسانس به روش شیمیایی صورت گیرد، مقدار اسکلاریول آن به مقدار ۴۵ درصد افزایش خواهد یافت (امیدبیگی ب، ۱۳۸۸).
۷-۱- کشت بافت