سازمان فرهنگی وآموزشی ملل متحد(یونسکو)بر اساس تحقق های انجام شده در زمینه گردشگری،در سمینار پاریس(۱۹۹۶)اعلام کردکه مسئله اساسی قرن بیست ویکم برای پدیده گردشگری «فرهنگ» است وگردشگر بدون فرهنگ وجود ندارد.
این نوع گردشگری طبق منشور گردشگری فرهنگی اهداف زیر را دنبال می‌کند:
-
- تشویق و تسهیل متصدیان کار متصدیان حفظ ومدیریت میراث به منظور نشان دادن اهمیت میراث به جامعه میزبان وبازدیدکنندگان
-
- کمک به پیشرفت وتشویق صنعت گردشگری برای حمایت واداره گردشگری به شیوه ایی که میراث و فرهنگ های زنده زنده جامعه میزبان را محترم شمارد وآن را اصلاح کند.
-
- تسهیل وتشویق گفت وگو میان طرفداران محیط زیست و متولیان صنعت گردشگری درباره اهمیت و شکنندگی مکان های میراثی،مجموعه هاوفرهنگ های زنده از جمله نیاز رسیدن به آینده ای پایدار برای آن ها
- تشویق تدوین کنندگان طرح ها وسیاست ها برای شکل دادن به اهداف و راهبردهای جامع وقابل اندازه گیری مرتبط با ارائه و تبین مکان های میراث و فعالیت های فرهنگی در زمینه حفظ و نگهداری آن ها .
۲-۳-۵ گردشگری مذهبی
مذهب یکی از قدیمی ترین ومهم ترین عوامل در گردآوری جمعیت ها وایجاد اقوام بوده است ومعتقدات مذهبی واحساسات دینی از مهم ترین وکهن ترین انگیزه مسافرت انسان وهمچنین از قوی ترین عامل جغرافیایی در تکوین اولیه شهرها بوده است به این صورت که درابتدا دهکده هایی در اطراف معابد،آرامگاه ها ایجاد شده اند که امر زیارت این مکان ها با توسعه حمل ونقل ودیگرتسهیلات مورد نیاز،رفته رفته مراکز شهری بزرگ را در طی زمان به وجود آورده است.
انسان ابتدای تاریخ مکان هایی را مقدس می دانسته وبرای تامین نیازها وخواسته های روحی وروانی ومادی خود ونیز ترس از بلایای طبیعی وغیرطبیعی ای که زندگی او را تهدید می کرد،به زیارت ودیدن مکان های مقدس میرفته است (محلاتی،۱۲:۱۳۸۰).زیارت مکان های مقدس می‌تواند شامل پدیده‌های طبیعی از قبیل کوه ها،رودخانه هایا پدیده‌های فرهنگی مانند قبرها،معابد وآثار تاریخی و مذهبی باشد.
اگر نگاهی به تاریخ گذشته در زمینه سفرهاوگردش های مذهبی داشته باشیم، به گردش های مذهبی ای چون مراسم مقدس یونانیان باستان در معابدآپولو،سفرمصریان برای دیدار از فراعنه (دورانت،۲۰۵:۱۳۷۷)ایرانیان باستان به معبد کنگاور(مومنی ودیگران،۱۴:۱۳۷۸ برگرفته از کریستین سن،۲۳۲:۱۳۶۹)ونظایر آن برمی خوریم که هر یک به گونه ایی قدمت و رواج این شکل از گردشگری را در میان ملل مختلف نشان می‌دهند.در واقع زیارت وگرددشگری مذهبی ریشه در اعتقادات دینی-مذهبی دارد(مومنی و همکاران،۱۴:۱۳۸۷)که دشواری های اقلیمی یا بدی آب وهوا نیز مانع آن نمی شود(منشی زاده،۱۳۹:۱۳۸۴) وقدمت آن به قدمت خود فرهنگ دینی می‌رسد.
سازمان جهانی گردشگری،گردشگری مذهبی را جزء پنج نوع گردشگری مهم ،که اهم فعالیت های این سازمان را پوشش می‌دهد،قرار داده وآن را این گونه تعریف می‌کند:«گردشگری مذهبی عبارت است از بازدید گردشگران از مکان های مقدس نظیر زیارتگاه ها،مقابر،امامزاده ها ونظایر آن ها».
حوزه نفوذ بعضی از زیاتگاه ها،جهانی است مثل کعبه که مسافرانی را در سطح بین الملل می پذیرد در صورتی که حوزه نفوذ بعضی دیگر از امان مذهبی منطقه ایی و محلی است مانند حرم مطهر حضرت رضا که در سطح منطقه ایی جای می‌گیرد وامامزادگان در کشورمان در سطح محلی می‌باشد. به طور کلی در جهان بیش از دو میلیون مسلمان،سالیانه به زیارت مکه،پنج میلیون زائر به لوردس در فرانسه وبیست وهشت میلیون رائر هندو برای انجام اعمال مذهبی به رودخانه گنگ در هند می‌روند (Singh,2006:222).گردشگران مذهبی به دو گروه تقسیم می‌شوند:یک گروه زائران ،کسانی که انگیزه ی آنها از مسافرت،فقط انجام امور مذهبی است وزمان ومدت اقامت آن ها تابع اوقات فراغت نیست ودیگری گردشگران مذهبی که ضمن انجام زیارت وشرکت در مراسم مذهبی از مکان های دیگر گردشگری(اعم از مذهبی وغیرزیارتی) نیز دیدن می‌کنند ویا به عبارتی دیگر،اهداف مسافرت آن ها چندمنظوره با اولویت زیارت است(مومنی و همکاران،۱۴:۱۳۷۸).
گردشگری مذهبی با همه اجزاء و گونه های مختلف آن،به سبب ویژگی های ساختاری وکارکردی خاص توانسته خود را در متن گردشگران جهان جای دهد .به طوری که حوزه نفوذ آن سراسر جهان را فرا گرفته است(مومنی ودیگران،۱۵:۱۳۷۸ برگرفته از Nola,1989:11/Satos,2004:8).
۲-۴ برنامه ریزی گردشگری
برنامه ریزی در جامع ترین تعریف عبارت است از سازماندهی برای دستیابی به هدف های معین. بنابرین در برنامه ریزی یک عنصر قوی پیش‌بینی وجود دارد ،زیرا تلاش می‌کند که آینده را اگرچه به صورتی جامع از پیش تعیین کند.این جامعیت ناشی از وجود عوامل زیادی است که به صورت خیلی دقیق قابل پیش‌بینی نیست(ضرغام بروجنی، حمید،۷۷:۱۳۸۹). در گردشگری نیز انواع برنامه‌ریزی‌ها می‌تواند صورت بگیرد. برنامه‌ریزی زیربنایی به منظور ساخت و راه‌اندازی جاده‌ها به فرودگاه‌ها ، برنامه‌ریزی اجتماعی به منظور گسترش خدمات اجتماعی نظیر بهداشت عمومی، برنامه‌ریزی فرهنگی جهت ارائه دستاوردهای فرهنگی و هنری، برنامه‌ریزی امنیتی و ایمن‌سازی برای افزایش ضریب امنیت و احساس امنیت در جامعه، برنامه‌ریزی اقتصادی جهت رشد و توسعه اقتصادی که جهانگردی می‌تواند محور یا یکی از بخش‌های تابعه آن باشد. (اینسکیپ، ۱۹۹۱: ۴۰۳ نقل از گی، ۱۳۸۵: ۴۱۶) .نکته مهم در برنامه‌ریزی بر اساس حدود تغییرات قابل قبول آن است که برنامه‌ریزان باید منافع ذی‌نفعان گردشگری را در منطقه در نظر بگیرند و به گونه‌ای تغییرات را انجام دهند که حتی‌المقدور، رضایت نسبی همگان جلب شود(الوانی، ۱۳۸۵: ۱۱۱). سیاست فرهنگی مملکت، محتاج برنامه ریزی های دامنه دار، سرمایه گذاری های بزرگ و دراز مدت، پژوهش های متنوع و طولانی است (مجموعه مقالات فرهنگ شرق، ۱۳۸۱ :۷۴) از جمله باید به کشور و مردمانی فکر کرد که سنخیت فرهنگی مشترکی با ما دارند. در این میان کشورهای خاورمیانه، هندوستان ،جمهوری های آسیای میانه و آسیای شرقی را نباید از نظر دور داشت(محمدی،۱۷۷:۱۳۸۰(.
۲-۴-۱ اهمیت برنامه ریزی گردشگری
