ب) تعریف عملیاتی: جهت سنجش احساس گناه در این پژوهش از خرده مقیاس خصیصه گناه[۷۱]، پرسشنامه گناه[۷۲] کوگلر و جونز(۱۹۹۲) که بیشتر با احساس گناه مطرح شده در نظریه های تبیین وسواس مرتبط است، استفاده شده است (شافران، واتکینز[۷۳] و چرمن[۷۴]، ۱۹۹۶ پورفرج عمران، ۱۳۸۸؛ بساک نژاد، حاتمی سربرزه و زرگر، ۱۳۹۲). توضیحات تکمیلی در این باره در قسمت ابزارهای تحقیق درفصل سوم ارائه خواهد شد.
مروری بر پیشینه های نظری و عملی پژوهش تحقیق
فصل دوم:
مروری بر پیشینه های نظری و عملی پژوهش
مبانی نظری
طبقه بندی و تشخیص اختلال وسواس فکری عملی
تاریخچه
نشانه های اختلال وسواس فکری عملی از اوائل قرن ۱۷ مشخص شده است. در آن زمان وسواس ها به طور کلی در یک چهارچوب دینی در نظر گرفته می شد و فرض بر این بود که مبتلایان توسط نیروهای خارجی مانند شیطان تسخیر شده اند(سالزمن و تالر، ۱۹۸۱). بدون تعجب روش درمانی معمول، جن گیری بوده که در برخی موارد موفقیت های درمانی به دست می داده است. در حالی که در مورد رفتارهای اجباری که غالب شکایات بالینی درآن زمان بوده اطلاعات کمی موجود است نکته قابل توجه این است که رفتارهای شستشو و تمیز کردن به طور واضح(مشخص) از ابتدا در ادبیات وسواس توصیف شده است. شاید اولین تصویر افسانه ای از اختلال وسواس توصیف شکسپیر از خانم مکبث در قرن ۱۶ باشد. تا آنجا که می‌دانیم این شخصیت برای رهایی خود از احساس گناه، مکرراً درگیر دست شستن بوده؛ رفتاری که همچنان در ادبیات معاصر غالب است. در اوایل قرن ۱۹، وسواس از شکل معنوی(غیر مادی) وارد حیطه بررسی های پزشکی شد. وضعیتی که گونه ای از دیوانگی(سازه ای که قبلا معرفی شده بود و توسط تعدادی از روان پزشکان فرانسوی توصیف و تعریف شده بود) در نظر گرفته می شد. بنابرین مفهوم “روانرنجوری[۷۵]” از اوایل سال‌های ۱۸۰۰ به صحنه آمد؛ مفهومی که بعدها زمانی که مورل[۷۶] وسواس را “بیماری هیجانی ” توصیف کرد ابداع شد. در اواخر قرن نوزدهم لگراند دو سالئه[۷۷] وسواس را به عنوان دیوانگی با بینش توصیف کرد اما متذکر شد که نشانه های روانپویشی نیز می‌تواند حضور داشته باشد.(موضوعی که بعدا در تشخیص های افتراقی بحث برانگیز شد).البته در آن زمان وسواس، هراسها، وحشتزدگی و سایر نشانه های جسمانی به خوبی متمایز نشده بودند و تعریف و توصیف وسواس را مغشوش تر کرده بودند(منزیس وسالیوا، ۲۰۰۳).
در اروپا این توصیف های اولیه از وسواس بر جنبه های متفاوتی از این اختلال متمرکز بود و به شدت به موضوعات فرهنگی غالب در وطن نویسنده متکی بود. در حالی که انگلیس بر بعد دینی وسواس متمرکز بود و آن را به عنوان یک بیماری مالیخولیایی می دید؛ فرانسه بر فقدان اراده تأکید می کرد و اضطراب را قلب بیماری تعریف می کرد. نویسنده های آلمانی مانند وستفال[۷۸](۱۸۷۸) افکار غیر منطقی را پدیده‌های نورولوژیکی می‌دانستند که نمود شناختی دارند.
این توصیف های اروپایی اولیه از وسواس، به خصوص چشم اندازهای فرانسوی و آلمانی ، راه را برای رویکردهای روانشناختی که از اول قرن بیستم آغاز شد، باز کرد. تا این زمان وسواس به عنوان یک وضعیت پزشکی در نظر گرفته می شد که درمان آن در چهارچوب پزشکی مجاز بود(راچمن[۷۹] و هادسون[۸۰]، ۱۹۸۰). فقط زمانی که روانشناسی بالینی از روانپزشکی بالینی موجود ایجاد شد، یک رویکرد غیر آسیب شناسی و غیر دینی به طور مشخص ارائه شد. پژوهش های لگراند دو سائوله و جنت[۸۱](۱۹۰۳) اولین توصیف هایی بودند که در مسیر روانشناختی روانرنجوری وسواس قرار گرفته بودند. او ادعا کرد که همه بیماران وسواسی شخصیتی نابهنجار با ویژگی هایی مانند اضطراب، نگرانی مفرط، فقدان انرژی و تردید دارند و درمانی موفق، برای آیین مندی های اجباری همسو با رشد متعاقب رفتار درمانی توصیف کرد(جنیک[۸۲] و همکاران، ۱۹۹۸؛ راچمن و هادسون، ۱۹۸۰).
در همین مواقع فروید(۱۸۹۶) یک نظریه انقلابی برای افکار وسواسی ارائه داد. او افکار وسواسی را به عنوان ملامت نفس های مبدلی(تغییر شکل یافته ای) توصیف کرد که ناشی از سرکوبی است و همیشه با اعمال جنسی که در کودکی با لذت صورت می گرفته ارتباط دارد(فروید، ۱۸۹۶؛ص ۱۶۹). این نظریه به طور برجسته ای با توجه به تجارب او با بیمارانش در قرن ۱۹ فورمول بندی شده بود. بجای درمان پزشکی معمول اواخر قرن نوزده، فروید روانتحلیلگری را برگزید(تلاشی برای حل تعارض های گذشته در افراد رنجور و بیمار با توسل به ناخود آگاه). اما این شکل از درمان بهبود درمانی کمی برای بیماران وسواس به همراه داشت(جنیک و همکاران، ۱۹۹۸). یک تمایز مهم نیز برقرار شد. فروید معتقد بود که روانرنجوری وسواسی جبری به عنوان سندرم(نشانگان) جداگانه ای از منش یا شخصیت مقعدی – شهوانی[۸۳] وجود دارد. بر اساس نظر فروید این سندرم فرد را برای شکل گیری وسواس آماده می‌کند. همین تمایز هست که امروزه منجر به افتراق بین اختلال وسواس فکری عملی و اختلال شخصیت وسواسی جبری تمایز شده است.
طبقه بندی اختلال وسواس فکری – عملی
تلاش های معاصر برای طبقه بندی اختلال وسواس فکری – عملی از دو سیستم عمده تبعیت می‌کند: طبقه بندی بین‌المللی اختلالات ویرایش دهم[۸۴](ICD-10) و راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی نسخه چهارم و بازبینی شده[۸۵](DSM-IV-TR) . هرچند کهICD-10 (سازمان بهداشت جهانی، ۱۹۹۲) به عنوان سیستم کدگذاری رسمی در بسیاری از کشورها مورد توجه است اما DSM-IV-TR (انجمن روانپزشکی آمریکا،۲۰۰۰) بین متخصصین سلامت روان مشهور تراست(آندروز و همکاران، ۱۹۹۹). همچنین اخیراً ویراست پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-V) منتشر شده است که جایگزین DSM-IV-TR گردیده است(انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۱۳).
طبقه بندی بر اساس(DSM-IV-TR)
DSM-IV-TR وسواس را بر اساس ۵ معیار تشخیصی توصیف می‌کند. ویژگی های اصلی این اختلال عبارتند از: ۱) افکار یا تصاویر راجعه (وسواس های فکری) مزاحم که باعث آشفتگی قابل ملاحظه ای می شود.۲) رفتار های آیینمند (اجبارها) که نوعاً برای رهایی از افکار وسواسی یا خنثی سازی آن ها به کار گرفته می‌شوند. هرچند ممکن است تعیین شدت آشفتگی دشوار باشد اما DSM-IV-TR تأکید می‌کند که افراد باید تخریب قابل ملاحظه ای در کارکرد بهنجار را تجربه کنند یا حداقل یک ساعت در روز در گیر رفتار های وسواسی – جبری باشند تا تشخیص اختلال وسواس فکری- عملی را دریافت کنند. به علاوه افراد باید طی زمانی در دوره اختلال، غیر منطقی بودن افکار و رفتار های خود را تشخیص دهند.
