بخش اول:
رفتار پرخطر
۲-۲- رفتار پرخطر
رفتارپرخطر[۳]،رفتاریاستکهفردرادرمعرض عواقببدیاناخوشایندقرارمیدهد. همچنینعدماستفاده ازوسایلحفاظتفردیدرحینکارکهمیتواندمنجربه آسیبهایشغلیشود.رفتارناایمنعملیاستکهخارجاز حدوداستانداردوتعریفشدهدرسیستمقرارداشتهو میتواندسطحایمنیوسلامتسیستمراتحتتأثیرقرار دهد (مولن ،۲۰۰۴؛ به نقل از سوری و همکاران،۱۳۹۲).
امروزه،رفتارهایپرخطربهرفتارهاییگفتهمیشودکهسلامتوبهزیستینوجوانان،جوانانوسایرافرادجامعهرابهخطرمی اندازد(ماهر ، ۲۰۰۴).
رفتارهایپرخطرمهمترینعاملبهخطرافتادنسلامتجامعهاند.امروزهشیوعرفتارهایپرخطربخصوصدرنوجوانانوجوانانبهیکیازمهمترینوگستردهتریندلنگرانیهایجوامعبشریتبدیلشدهوعلیرغمفعالیت هایسهدههگذشتهرفتارهایمخاطرهآمیزدرسطحجهاندارایرشدتصاعدیبودهاست.علترشدشایداینباشدکههنوزجهانوکشورهایدرحالتوسعهبهایننتیجهنرسیدهاندکهبایدانرژیبیپایانوجاهطلبیجوانانرادرکنمایند. وبهخلقفرصت هایواقعیبرایجوانانبپردازند (سوری و همکاران،۱۳۹۲).
برطبقآمارهایمرکزکنترلپیشگیریبیماریهاشیوعرفتارهاییکهسلامتیرابه خطرمیاندازنددرجامعهجوانانوسالمندانروبهافزایشاست.مصرفسیگار،مصرفتنباکو،غذاهایپرچرپومصرفکمفیبر،عدمفعالیتفیزیکی،مصرفالکل، رفتارهایپرخطرجنسی،سوءمصرفموادو….. رفتارپرخطرمحسوبمیشوند.مصرفالکلدربینجوانانازجملهرفتارپرخطریاستکهعلاوهبرایجاددردسربرایفاعلآن،هزینههایبسیارزیادیرانیزبرجامعهتحمیلکردهوموجبمرگمیلیونهاجوانوتحمیلمیلیاردهادلارهزینهبرجوامعانسانیمیشود. درکشورهایاروپاییوامریکایینوشیدنالکلبطورهفتگیدرپسران۱۵ سالهبیشتر ازدختراناست(بلوسک و روم[۴]، ۲۰۰۴).
متاسفانهدرجامعهایرانمصرفالکلباوجودحرامبودندرشرعومحکومیتدرفرهنگ،درحالیبارشدمواحههاستکهمتخصصینمغزواعصابهمنسبتبهاثراتسوءالکلبرسیستمعصبیومحیطیهشدارجدیدادهاند(کریمی و نیکنامی، ۱۳۸۳ .(مطالعاتمختلفدربارهالگویسیگارکشیدندربیننوجوانانامریکاییواروپایینشانمیدهدکه۱۱ تا۵۷ درصد پسران ۱۵ سالهو۱۲ تا۶۷ درصددختران۱۵ سالهدرطولهفتهسیگارمیکشند.درایرانحدود ۱۳درصد دانشآموزانپایههایسومراهنماییتاسومدبیرستانکشوردرمعرضخطرموادمخدرقراردارندوبراساسیپژوهشیکهرویدانشاموراناینپایههادرسراسرکشورتوسطدفترپیشگیریازآسیب هایاجتماعیوزارتآموزشوپرورشانجامشده،۵ درصد دانشآموزاناینپایه هاحداقلیکبارموادمخدرمصرفکردهاند ۱۳درصدآنهامعرضخطرمصرفموادمخدرو۳۵ درصد تجربهحداقلیکبارسیگارکشیدنرادارند ۷۱/۸ درصد آنهادرمعرضخطریاآستانهکشیدنسیگارهستند. ۱۲ درصد دانشآموزانحداقلیکبارالکلنوشیدهاندو ۱۵/۸درصدآنهانیزدرآستانهارتکاباینرفتارپرخطرهستدگرایشروزافزوننوجوانانوجوانانایرانیبهدخانیاتوکاهشسنمصرفسیگاردرکنارآن،میزاناستفادهازدخانیاتوسیگاررادرکشوربالابردهاست)کریمی و نیکنامی، ۱۳۸۳).
به طوری کهبراساسبرآوردستادمبارزهباموادمخدر،درحالحاضر۴۰ تا۴۵ هزاردانشآموزدرمعرضخطراعتیادبهموادمخدرو ۶۰۰هزارنفردرمعرضخطراستعمالسیگارقراردارنداعتیادورفتارهایپرخطرجنسیازمهمترینرفتارهایمخاطرهآمیزهستندکهفردوجامعهرادرمعرضابتلاءبهبیماریهایعفونیخطرناکیمانندایدزوهپاتیتهایویروسیقرارمیدهد. گزارشرفتارهایپرخطرجنسیدر کشورهایامریکاییواروپاییالگوهایجنسیمتفاوتیرانشاندادهاست. به طوری کهفعالیتهایجنسیدر۷۰ درصد دخترانو۸۰ درصد پسرانبااستفادهازکاندومبودهاست.بطورمیانگین۸۵ درصد دخترانو۸۶درصد پسرانگزارشنمودندکهبیشازیکبارازفرمهایکنتراسپتیوهادرطیفعالیتجنسیگذشتهاستفادهنمودهاند.همچنیندرصدبالاییاز دانشآموزاندبیرستانیگزارشنمودندفعالیتجنسیبالاییداشتهاند.ایدزیکبحرانبهداشتی،اجتماعیوروانیاستناشیازرفتارهایپرخطراستکهنهتنهابزرگسالانبلکهکودکانونوجوانانرانیزتحتتاثیرقرارمیدهد. به طوری کهمیتوانگفتدرحالحاضربیماریایدزمشکلگروهجواناناستکه ۸۵درصد اینبیماراندرکشورهایدرحالتوسعهزندگیمیکنند۵۰ درصد مواردجدیدآلودگیبهویروسایدزبهسنین۱۰-۲۴سالاختصاصداردودرهردقیقه۵ جوانبهاینویروسآلودهمیشوند.بیماریایدزچنانگسترشیافتهاستکهدرحالحاضرچهارمینقاتلواولینعاملمعلولیتزایجهانسوماست. پیشگیریازعفونتهایفوقکهناشیازرفتارهایپرخطرمیباشدباافزایششناختوتغییررفتارافراددرزمینهرفتارهایجنسیوتزریقداروهاواقداماتدرمانیموثرامکانپذیراست. برهمیناساسامروزهبیشترکوششمیشوددرانتخابروشصحیحمسائلجنسیوتزریقداروهااعمالنظرشود. بانگرشبهافزایشرفتارهایپرخطردرنوجوانانوجواناناحساسمیشودکههمهکودکانوبزرگسالانیکهبهمدرسهمیروندبایستیفرصتیجهتیادگیریمراقبتازخوددرمقابلاینبیماریداشتهباشند(ملکشاهی و مومن نسب، ۱۳۸۶).
درهمینراستابعضیازکشورهاکمیتههایارتقای بهداشتبااهدافمدوندرمدارستشکیلدادهوپژوهشهای مداخلهایبهمنظورتاثیرآموزشدرمدارسانجامگرفتهاست. زیراپیشگیریتنهاراهمقابلهتشخیصدادهشدهاستهزینه هایپیشگیریبمراتبکمترازدرماناست به طوریکههزینه پزشکیومراقبتیرفتارهایپرخطرروبهافزایشاستو هزینهسالیانهمرتبطباتنباکوبیشاز۵۰بیلیوندلارمیشود بنابرینضروریاستکهیکهماهنگیبینبرنامههای بهداشتمدارسبصورتخطمشیحمایتیجامعهوآموزش رفتارهایسالمبرایتاثیربردانشآموزانبوجودآید. پس تغییررفتارهایبهداشتیمردممستلزماطلاعوآگاهیآنهاست دراینراستامربیانبهداشتمدارسبیشترباافرادکمسن و سالوخانوادههاسروکاردارندومیتوانندسهمبسیارمهمی درارتقاءآگاهیسایرینداشتهباشند. مربیانبهداشت مسئولیتآموزشدانشآموزانواولیاءآنها،کارکنانمدارسو همکاریبامراکزبهداشتیودرمانیدرجهتکنترلو پیشگیریازبیماریهارابعهدهدارند.بنابراینافزایشمیزان آگاهیوآموزشمستمرآنهاحائزاهمیتاست(ملکشاهی و مومن نسب، ۱۳۸۶).
۲-۳- انواع رفتارهای پرخطر
اینرفتارهابهدوگروه تقسیممی شوند:
گروهاول:رفتارهاییهستندکهسلامت وبهزیستیخودفردرابهخطرمی اندازند،مثلمصرف موادمخدر،الکل،سیگارورفتارهایجنسیپرخطرو ناایمن(زارعی،۱۳۹۰).
گروهدوم:رفتارهاییهستندکهسلامتو بهزیستیسایرینراتهدیدمیکنند،مثلدزدی، پرخاشگری،گریزازمدرسهوخانه.بابررسیپیشینه تجربیاینموضوع،بهآسانیمی توانتأثیراتاینگونه رفتارهارابرکارکردهایشغلی،تحصیلیواجتماعی مشاهدهکرد.برایمثال،جوانانبامصرفالکلومواد مخدر،علاوهبرزیانهایروانی،جسمیومالیبه خود،بابروزتصادفاتناشیازمصرفاینموادباعث مرگمیلیون هاانساندرسراسرجهانشدهوهزینه های گزافیبرجوامعتحمیلمی کنند(ملک شاهی و مومن نسب،۱۳۸۶).
۲-۴- رفتار های پر خطر و نوجوانی
