۲-۳-۳-۴-۳ الگوی روان تنی
در بررسی علت اختلال های روانی-فیزیولوژیکی سه پرسش مطرح می شود: چرا استرس فقط در بعضی افراد تولید بیماری های روانی- فیزیولوژیکی می‌کند؟
چرا گاهی اوقات استرس سبب بیماری و اختلال روان شناختی می شود؟
با توجه به اینکه استرس موجب بروز اختلال های روانی فیزیولوژیکی می شود، چه چیزی مشخص می‌کند که آن اختلال کدام یک از اختلا ل های متعدد و در کدام ناحیه ی بدن خواهد بود؟
پاسخ به پرسشهای مذکور مورد توجه فیزیولوژیستها و روانشناسان مختلف قرار گرفته است. رویکردهای فیزیولوژیکی، برخی از اختلال های روانی- فیزیولوژیکی را به ضعف خاص یا به فعالیت بیش از حد سیستم عضوی شخص در واکنش به استرس نسبت داده‌اند. نظریه های روان شناختی هم حالتهای هیجانی و عاطفی مخصوصی را برای اختلال های ویژه در نظر گرفته اند. فرض اساسی الگوی روان تنی این است که اگر ارگانیسم تحت فشار قرارگیرد، ممکن است در قسمتی از بدن شرایط بیماریزا ایجاد شود(گلدبری، ۱۹۸۱). ارائه دهندگان این الگو، معتقدند وجود تعارضها و فشارهایی که ارگانیسم را در ارائه پاسخ مناسب ناتوان میسازند، فرایندهای فیزیولوژیک بدن را تحت تاثیر قرار می دهند. البته فشارها و تعارضهایی که راه حلی برای آن ها پیدا می شود، به تغییرات ارگانیک منجر نمیشوند. برخی از پژوهشگران فرض کرده‌اند که واپس زدن حالات هیجانی برای مدت زمان طولانی ممکن است به اختلال جسمی آشکاری بینجامد. برای مثال ، واپس زدن دائمی خشم به ایجاد بیماری میگرن کمک می‌کند و با زخم ها ی گوارشی رابطه دارد. بازگشت حالت خشم موجب بروز تنش های زیادی می شود(ادر و فریدمن، ۱۹۶۹).
۲-۳-۳-۴-۴ الگوی واکنش حفاظتی
در این الگو باور بر این است که هرگاه بدن تهدید می شود، برای حفاظت از خود و رفع مانع، واکنشی را شکل میدهد.برای مثال، وقتی مواد سمی و مضری توسط بینی استنشاق می شود(تهدید بدنی) ، مخط بینی شروع به ترشح کرده و چشم اشک تولید می‌کند (واکنش حفاظتی)؛ بدین وسیله عوامل مضر از بدن خارج میشوند(رفع خطر). وقتی بدن تهدید می شود، ممکن است واکنش جسمانی یا نمادین نشان دهد یا به واکنش یا واکنش هایی مشابه روی آورد. این الگو با الگوی روان تنی تفاوت هایی دارد. به نظر می‌رسد که تفاوت ها به مجموعه ای از واکنش ها مربوط باشند. حالت های هیجانی به تغییرات جسمانی منجر شده و این تغییرات گاهی موجب بروز اختلال در کارکردهای جسمانی میشوند. در الگوی واکنش حفاظتی یا حالت های هیجانی ، تغییرات جسمانی و الگوهای رفتاری مدنظرند.(راسموسن، اسپیسر و مارش، ۱۹۶۳). یکی از انتقادهایی که به این الگو وارد شده، این است که تعریف استرس در آن مبهم است واین ابهام در تفسیر یافته های حاصل از پژوهش تاثیر واقعی دارد. برای مثال ، در این الگو استرس هم محرک (علت) وهم پاسخ(علت) تلقی شده است. باسوویتس و همکاران(۱۹۵۵؛ به نقل از راسموسن، اسپیسر و مارش،۱۹۶۳) به این تناقض در تعریف استرس اشاره کرده وگفته اند ساختار شخصیتی قبل از بروز نشانگان استرس بر عامل آن تاثیر دارد که اغلب نادیده انگاشته می شود. به نظرپژوهشگران محدودیت مهم الگوی واکنش حفاظتی این است که نمی تواند تبیین کند که چرا مردم به رویدادهای تنش زا به گونه های متفاوتی پاسخ می‌دهند.این الگو نشان نمی دهد که چرا بعضی مردم هنگام واکنش به عوامل مضری که استنشاق می‌کنند، دچار تغییرات قلبی میشوند، بعضی دچار ترشح مخاط های بینی و ریزش اشک از چشم میشوند و گروهی اصلا به آن واکنش نشان نمی دهند.
۲-۳-۳-۴-۵ الگوی پاسخ فیزیولوژیکی
مبدع این الگو جانیس (۱۹۸۸) است. این الگو دارای سه بعد یا جنبه ی اساسی است:
-
- رویداد یا عامل تنش زا(تروماتیک)
-
- پاسخ های فیزیولوژیک اشخاص به عامل تنش زا
- تعیین کننده های موقعیتی پاسخ ها.
بنابر الگوی جانیس رویدادهای مهم می‌توانند دارای سه مرحله متوالی باشند:
-
- تهدید: اشخاص به خطری تهدید کتتده نزدیک شده یا از آن مطلع شوند، البته هنوز خطری وجود ندارد.
-
- تماس با خطر: در این مرحله اشخاص با خطر به طور واقعی روبه رو میشوند.
-
- خطر قربانی شدن: این امر وقتی رخ میدهد که درجه ی خطر بسیار بالا است، افراد در این مرحله به پنج واکنش مختلف اشاره دارند:
-
- اجتناب از ترس: شخص با بهره گرفتن از مکانیسم انکار، از لحاظ روان شناختی خود را از عامل تنش زا رها میسازد.
-
- بی حرکتی آمیخته با حیرت: بیشترافراد توانایی انجام فعالیت های جسمانی و ذهنی را ندارند.
-
- بی علاقگی و افسردگی: به نظر می‌رسد یا حادثه یا عامل تنش زا روی شخص بی تاثیر است.
-
- وابستگی مطیعانه: شخص رفتاری شایسته از خود نشان نمی دهد وبشدت مطیع است.
- تحریک پذیری توام با پرخاشگری : در این واکنش فرد به عامل خطر یا تنش حمله می‌کند.
هریک از واکنش ها کارایی جسمانی و ذهنی را کاهش می‌دهند.
۲-۳-۳-۴-۶ الگوی بیوشیمی
سلیه پزشک و متخصص غدد درونریز است و برداشت او از استرس بیشتر مفهوم فیزیولوژیک ارگانیسم دارد. الگوی ارائه شده ی وی به “نشانگان سازگاری کلی” معروف است. این الگو در سال ۱۹۶۳ ارائه شد. او در زمان دانشجویی، با بیمارانی مواجه شد که ازعلائم و نشانگان مشابهی همچون کاهش وزن، بی اشتهایی، کم شدن نیروی عضلات و فقدان امید وآرزو رنج میبردند. او مشاهده کرد که در برخورد با بیماری و حملات آن علائمی چون بزرگ شدن غدد ، زخم های معده و روده ای به وجود می آید که اینها علائم ثابت و پایداری بودند. این تغییرات نشانگان عینی استرس شناخته شدند و پایه هایی را برای رشد کامل مفهوم استرس فراهم آوردند. همان گونه که قبلا نیز اشاره شد، نظریه ی سلیه تحول پیدا کرد و نشانگان کلی با سه مرحله مطرح شد که تظاهر بالینی وضعیت استرس است:
- مرحله ی هشدار: در این مرحله ارگانیسم به سوی دسته ای از محرک هایی که فرد به طور ناگهانی در معرض آن ها قرار می‌گیرد وبا آن ها سازگار نیست، واکنش نشان میدهد وخود دارای دو مرحله زیراست:
-
- مرحله ی شوک : واکنش اولیه و بی درنگ به عامل تنش زا که موجب بروز علائمی چون تپش قلب، فقدان آهنگ ماهیچه ها، کاهش حرارت بدن و فشارخون می شود.
