کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

یادگیری اجتماعی (رشد مهارت­ های اساسی اجتماعی) یک عامل درمانی است که در تمامی ‌گروه‌های درمانی به آن عمل می­ شود، هر چند که ماهیت مهارت­ های آموخته شده و صراحت فرایند آن به تناسب نوع درمان گروهی تغییر می­ کند. در برخی از گروه ها؛ برای مثال در گروه زوج­ها، بر رشد مهارت­ های زندگی بسیار تأکید می­ شود. ‌گروه‌های پویا که دارای قوانین اساسی هستند بازخوردهای صریح را تشویق ‌می‌کنند و در نتیجه مراجعان، اطلاعات قابل ملاحظه ای را درباره رفتار نامطلوب اجتماعی خود به دست می ­آورند. برای افرادی که قادر به برقراری رابطه نیستند، گروه ابتدا به ساکن برای بازخورد دقیق از روابط میان فردی ‌در مورد او فرصت را غنیمت می­داند. سالها احساس فرد فقط این بوده است که یا دیگران از او دوری به مراتب فراتر از صرف شناخت و تغییر رفتار اجتماعی فرد است، اما کسب مهارت­ های اجتماعی اغلب ابزاری قوی در مراحل نخستین تغییرات درمانی به حساب می ­آید. به طور کلی اعضا می ­توانند در ‌گروه‌های درمانی، مهارت­ های اجتماعی لازم را کسب کنند؛ مهارت­ هایی همچون کمک به دیگران، روش­های مقابله با تعارض گرایش کمتر به داوری و قضاوت و در نهایت توانایی بیشتر در دست یافتن همدلی و بیان دقیق آن به دیگران. بی­شک این گونه مهارت ­ها در تعامل­های اجتماعی آینده­ی افراد گروه کمک بزرگی خواهد بود (نوابی­نژاد، ۱۳۸۶).

در مشاوره، نظریه های مشاوره مراجع- محور که به ایجاد توانمندی در مراجع تأکید دارد، نظریه های شناخت، رفتار­درمانی که بر افزایش آگاهی و تغییرات رفتاری مراجع مبتنی است و نیز نظریه های مشاوره گروهی که بر پویایی گروه و نقش آن در درمان تأکید دارد، تأثیرات فراوانی در برنامه­‌ریزی مهارت‌های زندگی داشته است. در علوم‌تربیتی، الگوهای آموزشی که برای کودکان و نوجوانان پیشنهاد شده است از جمله الگوی آموزشی واکر و الگوی مهارت‌های رشد عاطفی شناختی اجتماعی کوپر و گاردنر در توسعه برنامه های مهارت‌های زندگی، نقش مؤثری ‌داشته‌اند (آزور، ۱۳۸۵).

پایه اصلی نظری در مهارت­ های زندگی متعلق به رویکرد شناختی- رفتاری است. درمان شناختی رفتاری برای نخستین بار در اواخر دهه ۵۰ و ابتدای دهه ۶۰ میلادی و طی دو حرکت موازی توسط آلبرت و آرون تی بک در امریکا آغاز شد (نوتابی و همکاران، ۱۳۹۰).

درمان شناختی رفتاری از ابتدای ظهور خود با چالشی عظیم روبرو بود ولی چهار راهبرد یا ویژگی اصلی درمان شناختی رفتاری باعث دوام و بقای این نظریه شود.

۱- درمان شناختی رفتاری در طول رشد و تحول خود شواهد تجربی، بالینی و پژوهشی بسیاری دال بر کارآمدی خود فراهم نمود. این درمان از همان ابتدای شکل­ گیری با پژوهش عجین شد و شروع به جمع ­آوری شواهد عینی در تأیید کارآمدی، کارایی و مقرون و به صرفه بودن خود کرد (کندال^[۷۶] و همکاران، ۱۹۹۸؛ لیدون ^[۷۷]و جونز، ۲۰۰۱؛ باتلر^[۷۸] و همکاران، ۲۰۰۰؛ چمبلس^[۷۹] و همکاران، ۲۰۰۶).

۲- نظریه شناختی رفتاری از همان ابتدا تلاش کرد تا پشتوانه­های قدرتمندی در فلسفه و دانش عمومی روان­شناسی برای خود فراهم کند. ‌به این ترتیب درمان شناختی رفتاری به لحاظ فلسفی نظریه­ای پدیدارشناختی^[۸۰] و ساخت گرا^[۸۱] به شمار می­رود و از روانشناسی شناختی^[۸۲] جرج کلی^[۸۳] و نظریه اجتماعی آدلر^[۸۴] نیز بسیار تأثیر پذیرفته است (بک و همکاران، ۲۰۰۲).

۳- نظریه شناختی رفتاری در مراحل مختلف رشد خود به جای موضع گرفتن در مقابل نظریه­ های رقیب سعی کرد تا حد امکان، مدل­های موجود را با مدل شناختی رفتاری تلفیق نماید. تا جایی که رویکرد کنونی شناختی رفتاری، در واقع حاصل ادغام مدل شناختی بخش­هایی از نظریه رفتاری است. بسیاری از مؤلفه­ های اصلی نظریه رفتاری مثل پیشامد پسایند، ارزیابی عینی و تغییر رفتار هم اکنون جزو مفاهیم اصلی مدل شناختی رفتاری نیز به حساب می ­آید. بسیاری از فنون کلاسیک نظریه رفتاری نظیر آرام سازی آموزش مهارت­ های زندگی، رویارویی همراه با جلوگیری از پاسخ^[۸۵] نیز به خوبی با فنون شناختی ادغام گردیده­اند. به همین دلیل هم اکنون از رویکرد شناختی- رفتاری به عنوان یک نظریه گسترده یاد می­ شود که چندین مدل را دربرمی­گیرد (دابسون^[۸۶]، ۱۹۹۹). شناخت درمانی (بک^[۸۷]، ۱۹۶۷، ۱۹۷۶)، درمان منطقی هیجانی رفتاری^[۸۸] (الیس، ۲۰۰۲)، شناخت درمانی مبتنی بر حضور ذهن^[۸۹] (سگال^[۹۰] و همکاران، ۲۰۰۲)، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد^[۹۱] (هیز^[۹۲] و همکاران، ۱۹۹۹)، درمان فراشناختی^[۹۳] (ولز^[۹۴] و همکاران، ۲۰۰۲، ۲۰۰۶؛ دیوی و همکاران، ۲۰۰۶)، رفتار درمانی دیالکتیک^[۹۵]، (لینهان^[۹۶]، ۱۹۹۳) و طرحواره درمانی^[۹۷] (یانگ^[۹۸] و همکاران، ۲۰۰۳) از جمله این مدل­ها به شمار می­روند. اگر چه هر یک از این رویکردها سهم و نقش خاص خود را در توسعه علم داشته اند، ولی فصل مشترک آنان آنقدر هست که همچنان بتوان از یک نظریه واحد مبنایی تحت عنوان نظریه شناختی رفتاری صحبت کرد (دوناهیو^[۹۹] و همکاران، ۲۰۰۳).

نظریه شناختی رفتاری یک نظریه علمی است؛ ‌بنابرین‏ مشمول اصل ابطال پذیری بوده و در نتیجه قابل تعدیل و تغییر است. به همین دلیل طی سالیان گذشته این نظریه در نتیجه­ پژوهش­های مکرر، حک و اصلاح شده و بخش­هایی از نظریه شناختی رفتاری تغییرات چشمگیری کرده ­اند. برآیند این تغییرات، اصلاح، پختگی و بسط علمی و بالینی این نظریه بوده است. این نظریه ابتدا برای تبیین و درمان افسردگی ابداع شده بود، خیلی زود به کلیه اختلالات هیجانی بسط یافت و به سرعت به ارائه مدل تبیین، مفهوم پردازی و نیز راه­کار درمانی برای سایر موضوعات نیز پرداخت. برای مثال درمان شناختی رفتاری پروتکل­هایی برای درمان اختلالات مختلف معرفی کرده و در پژوهش­های مختلف اثربخشی آن در حیطه­های مختلف مورد تأیید قرار گرفته است. اختلالات شخصیت، خودکشی، سوء مصرف مواد، اسکیزوفرنیا، اختلات خلقی دو قطبی، انواع اختلالات اضطرابی، حوزه روانشناسی سلامت، ارتقای بهداشت روان، پیشگیری از اختلالات روانی، درمان بیماران مقاوم به درمان و زوج درمانی و خانواده درمانی از جمله این حیطه ها به شمار می­روند (جودیت بک، ۱۹۹۵، ۲۰۰۵؛ آرون تی بک، ۱۹۹۹).

مبانی نظری گروه درمانی

لازم است هر آموزشگر گروهی نخست چهارچوب نظری هر یک از رویکردهای مشاوره­ای یا درمانی را که از آن پیروی می­ کند، مشخص نماید، تعریف، مفاهیم، اصول و کارکرد آن ها را بخوبی بشناسد، بتواند به آن ها عمل کند و در مرحله­ بعد آن ها را ‌در مورد کار با گروه اجرا نماید.

دیدگاه­ های شناخته شده در زمینه گروه درمانی از دیدگاه نوابی نژاد (۱۳۸۸) به اختصار عبارتند از:

دیدگاه مک دوکال

مک دوگال (۱۹۲۰) معتقد است گروه می ­تواند دو نوع باشد: سازمان یافته و سازمان نیافته. در گروه سازمان نیافته افراد هیجان زده، ناسازگار و ناهمگونند، در حالی که همین افراد در گروه سازمان یافته با یک رهبری صحیح می ­توانند همگون، سازگار و بسیار مؤثر و مفید باشند.

دیدگاه فروید

فروید (۱۹۲۱) در گروه بر نقش مؤثر رهبر تأکید دارد. عوامل درون گروهی مانند درمان طولانی مدت یا کوتاه مدت، گروه همگن یا ناهمگن را مطرح و واژه همانند سازی را به منزله­ یکی از پدیده ­های اصلی در گروه وارد می­سازد و از مفاهیم مهم دیگری چون همدلی، تقلید و ارتباط نام برد.

دیدگاه مورنو

1. 1. اقناع کلامی: افرادی که به صورت شفاهی تشویق می‌شوند زمانی که تسلط کامل بر توانایی ها را دارند، باعث تلاش و تحمل بیشتر آن ها می­ شود.

   

1. داوری توانایی‌های خود: خلق مثبت باعث افزایش خودکارآمدی شده و خلق محزون، معکوس عمل می­ نماید (بندورا،۱۹۹۷).

تعیین­کننده­ های خودکارآمدی:

باورهای خودکارآمدی به طور متناوب از طریق تعیین کننده­هایی در رفتار انسان نقش اساسی ایفا ‌می‌کنند. برخی از این تعیین کننده­ها عبارتند از

انتخاب هدف:

خودکارآمدی به عنوان یک عامل تعیین­کننده مهم انتخاب اهداف پرچالش و فعالیت­های دشوار فردی عملمی کند. یک فرد معمولاً اهدافی را انتخاب می­ کند که در کسب موفقیت­آمیز آن ها، سطح معینی از توانایی را داشته باشد. بر این اساس، افراد از فعالیت­هایی که توانایی انجام آن ها را ندارند، اجتناب ‌می‌کنند. این اجتناب به نوبه خود می ­تواند برای افراد در انجام فعالیت­های چالش برانگیز و میزان تقویت مثب بازخوردهای حاصل از آن محدودیت ایجاد نماید. افرادی که به کارآمدی خود باور دارند، اهداف چالش انگیز را انتخاب ‌می‌کنند

و از تجارب تهدیدآمیز اجتناب می­نمایند و افراد با کارآمدی پایین از رویارویی با تکالیف، وظایف واهداف مشکل پرهیز ‌می‌کنند. افراد خودکارآمد بر اساس اهداف انتخابی، خود را موظف به تعیین معیارهای عملکرد کرده و پس از آن به مشاهده و قضاوت درباره نتایج عملکرد خود می­پردازند و در صورت مشاهده ناهمخوانی بین سطوح واقعی و مطلوب عملکرد، آنان احساس نارضایتی کرده و این محرکی برای تعیین واصلاح عمل در آنان است. افراد از طریق انتخاب ها بر جریان زندگی شخصی و شغلی خود اثر می­گذارند. آنان از موقعیت ها، فعالیت­ها و به طور کلی انتخاب­هایی که باور دارند بیش از حد توان آن ها‌ است، اجتناب می‌کنند و آن دسته از فعالیت­هایی را انتخاب می­نمایند که باور دارند می ­توانند از عهده آن ها برآیند. افراد دارای احساس خودکارآمدی بالا، موقعیت­ها و اهدافی را انتخاب ‌می‌کنند که ممکن است بتوانند انجام دهند ولی خارج از توان آنان نیست. باورهای خودکارآمدی در انتخاب­های افراد همچون انتخاب رشته، حرفه و کلاس­های پیشرفته تأثیر دارد و نقش مهمی در آینده شغلی و شخصی فرد دارد (بندورا،۱۹۷۷).

ب) کسب نتایج یا پیامدهای مورد انتظار

خودکارآمدی همچنین نقش مؤثری در پیامدهای بالقوه مشوق­ها و بازدارنده­های مورد انتظار دارد. پیامدهای قابل پیش‌بینی، عمدتاًً به باورهای افراد در توانایی انجام فعالیت­ها در موقعیت­های مختلف وابسته است. افراد دارای کارآمدی بالا انتظار پیامدهای مطلوب از طریق عملکرد خوب را دارند ولی افراد دارای کارآمدی پایین، انتظار عملکرد ضعیفی را از خود دارند و در نهایت نتایج ضعیفی را به دست می‌آورند(بندورا،۱۹۷۷).

به نظر بندورا فعالیت­های بی شماری وجود دارد که اگر به خوبی انجام شوند، پیامدهای مطلوبی به دنبال دارند، ولی آن فعالیت­ها توسط افرادی که به توانایی‌های خود در انجام موفقیت آمیز شک ‌می‌کنند، پیگیر نمی­شوند. بالعکس افراد با کارآمدی بالا، انتظار دارند با تلاش­ های خود موفقیت­هایی کسب کنند و با وجود پیامدهای منفی به آسانی منصرف نمی­شوند. ‌بنابرین‏، نظریه خودکارآمدی بیان می­ کند که باور فرد به توانایی‌های خود، رفتارهای مورد نیاز برای کسب نتایج مثبت مورد انتظار را ایجاد می­ کند و موجب می­ شود که فرد برای به کارگیری رفتار خود تلاش های مضاعفی انجام دهد(بندورا،۱۹۷۷).

ج) اجرای اهداف

کارآمدی درک شده نه تنها در انتخاب اهداف بلکه بر اجرای آن ها نیز اثر می­ گذارد. انجام یک تصمیم به هیچ وجه به افراد اطمینان نمی‌دهد که رفتارهای مورد نیاز را به طور موفقیت­آمیز انجام دهند و در مواجهه با مشکلات، استقامت و پایداری داشته باشند. یک تصمیم گیری روانی به یک عمل روانی مشتق شده از باور کارآمدی بالا، نیاز دارد. شخص باید یک خودکرداری(عملکردی) را به یک خودعزمی اضافه کند، و گرنه، تصمیم گیرنده اندیشه و تفکر را به کار نگرفته است. باور به کارآمدی شخصی همچنین به رفتار انسان شکل می­دهد که آیا از فرصت­ها استفاده می­ کند و یا از حضور آنان در شرایط مختلف زندگی جلوگیری به عمل ‌می‌آورد و وجود موانع و مشکلات را دشوارتر می­سازد. افراد با خودکارآمدی بالا بر فرصت­های ارتقاء شغلی و غلبه بر موانع متمرکز می­شوند، با ابتکار و پشتکار عنان کنترل بر محیط و محدودیت­ها را به دست می­ گیرند. همچنین افرادی که دچار خودشکی می­شوند، بر موانع و محدودیت­ها کنترل کمی دارند و به آسانی تلاش‌های خود را بیهوده می­شمارند و از فرصت­های محیطی کمتر استفاده ‌می‌کنند(بندورا،۱۹۹۷).

ه) میزان استقامت و پشتکار

خودکارآمدی درک شده در میزان استقامت، جدیت و پشتکار فرد در رسیدن به اهداف مورد انتظار در برخورد با موانع، اثر می­ گذارد. افراد کارآمد در مواجهه با رویدادهای دشوار، استقامت و پشتکار زیادی به خرج می­ دهند و از منابع مختلف فردی و محیطی بازخوردهای مثبت می­ گیرند که آن بازخوردها به نو­به­خود به عنوان تقویت کننده یا قدرت دهنده به خودکارآمدی عمل ‌می‌کنند.

برعکس، افراد با خودکارآمدی پایین، و یا افرادی که در کسب نتایج مورد انتظار تلاش نمی­کنند، بازخوردهایی که نشانگر عدم توانمندی آنان در انجام وظایف است، دریافت ‌می‌کنند (بندورا،۱۹۹۷).

ی) استرس و فشار روانی

خودکارآمدی بر میزان استرس و فشار روانی و افسردگی ناشی از موقعیت های تهدید کننده اثر می‌گذارد. افراد با کارآمدی بالا در موقعیت­های فشارزا سطح فشار روانی خود را کاهش می­ دهند. ولی افراد دارای خودکارآمدی پایین، در کنترل تهدیدها، اضطراب بالایی را تجربه ‌می‌کنند و عدم کارآمدی خود را گسترش می­ دهند و بسیاری از جنبه­ های محیطی را پر خطر و تهدیدزا می­بینند که این امر می ­تواند موجب استرس و فشار روانی افراد شود. افرادی که باور دارند می ­توانند تهدیدها و پافشاری­های بالقوه را کنترل کنند، عوامل آشفته­ساز را به ذهن خود راه نمی­دهند و در نتیجه به وسیله آن ها آشفته نمی­شوند (بندورا،۱۹۹۷).

مراحل رشد خودکارآمدی:

کارایی شخصی به تدریج رشد می­ کند. زمانی که انسان­ها می­کوشند بر محیط فیزیکی و اجتماعیشان اعمال نفوذ کنند، پرورش کارایی شخصی را آغاز می­نمایند. آن ها آموختن توانایی­هایشان مثل مهارت جسمانی، مهارت اجتماعی و توانایی زبان را آغاز ‌می‌کنند. این توانایی­ ها تقریباً به طور مستمر به کار برده می­شوند و عمدتاًً از طریق تأثیرشان بر والدین، بر محیط عمل ‌می‌کنند. که به صورت ایده­آل، والدین به فعالیت­ها و تلاش­ های کودک خود برا برقرار کردن رابطه پاسخ می­ دهند و محیط تحریک ‌کننده‌ای را فراه می ­آورند و اجازه آزادی رشد و کاوش را به کودک می­ دهند (پاچاریز^[۲۵]، ۲۰۰۲).

تجربیات اولیه کارایی سازی بر والدین متمرکز است. ولی رفتارهای مربوط به والدین که می ­تواند به کارایی شخصی زیاد در کودکان منجر می­شوند، برای پسرها و دخترها فرق می­ کند، بررسی­ها نشان داده ­اند که مردان دارای کارایی شخصی زیاد، به هنگام کودکی روابط گرمی با پدران خود داشته اند.

پژوهش های بسیاری نیز به رابطه مثبت میان باورهای خودکار آمدی و پیشرفت تحصیلی اشاره داشته اند (لایننبرینک و پنتریچ ،۲۰۰۳) در اکثر این پژوهش­ها معمولاً این ارتباط به گونه ای است که باورهای خودکار آمدی به عنوان متغیر میانجی اثرات متغیرهای چون تجارب گذشته، توانایی شناختی و حبس و دیگر باورهای خود را بر متغیر پیشرفت تحصیلی اعمال می‌کردند. یافته های یک فراتحلیل نیز روابط باورهای خود کار آمدی و پیشرفت تحصیلی را به طور متوسط در حدّ ۳۸/۰=۲ نشان می‌دهد (مولتون ،۱۹۹۱) یکی دیگر از عوامل مؤثر بر یادگیری خود نظم بخش ، سودمندی ادراک شده است که عبارت است از میزان ارزش و اهمیتی که دانش آموزان برای انجام وظایف کلاسی در راستای رسیدن به اهداف شخصی قایل هستند (میلر و بریکمن، ۲۰۰۴). مدل میلر و بریکمن (۲۰۰۴) یک ترکیب خطی از کار، روی انگیزش آینده محور با نظریه شناختی اجتماعی بندورا است که توضیح می‌دهد چگونه اهداف شخصی ارزشمند آینده افراد منجر به ایجاد نظامی از اهداف جزئی می شود که دستیابی به اهداف آینده را تسهیل می‌کنند.روشن سازی و گسترش این اهداف به افراد کمک می‌کند که تشخیص دهند کدامیک از انتخاب هایی که در محیط اطراف با آن مواجه می‌شوند، می‌تواند ابزاری برای رسیدن به اهداف شخصی ارزشمند آتی آن ها باشد . میلر و بریکمن (۲۰۰۴) اشاره به تاثیر مثبت ادراک وظایف جاری کلاس به صورت سودمندی بر یادگیری خود نظم بخش می‌کنند. در یکسری از مطالعات نیز (میلر ، ۲۰۰۵) دریافتند که ادراک سودمندی ، حتی زمانی که اهداف تبحری و توانایی ادراک شده کنترل می‌شوند ، یک پیش‌بینی کننده مهم خودنظم بخشی و استفاده از راهبردهای شناختی عمیق است. سودمندی ادراک شده توانایی پیش‌بینی پیامد های طولانی مدت فعالیت های جاری است . به عبارتی سودمندی ادراک شده شناخت فرد از سودمندی رفتار حاضر او برای تحقیق اهداف ارزشمند آینده است . دانش آموزان با ادراک مثبت از سودمندی کلاس برای تحقق اهداف آینده خود بیشتر از سایرین در تکالیف مدرسه برانگیخته می‌شوند، راهبردهای یادگیری موثرتری به کار می‌برند، سخت کوش تر هستند و عملکرد بهتری در مدرسه دارند.(فالت، اندریسنو لنز،۲۰۰۴)

سودمندی ادراک شده توانایی پیش‌بینی پیامد های طولانی مدت فعالیت های جاری است . به عبارتی سودمندی ادراک شده شناخت فرد از سودمندی رفتار حاضر او برای تحقیق اهداف ارزشمند آینده است . دانش آموزان با ادراک مثبت از سودمندی کلاس برای تحقق اهداف آینده خود بیشتر از سایرین در تکالیف مدرسه برانگیخته می‌شوند، راهبردهای یادگیری موثرتری به کار می‌برند، سخت کوش تر هستند و عملکرد بهتری در مدرسه دارند.(فالت، اندریسنو لنز،۲۰۰۴)

۲-۱-۱۸-نظریه های خودکارآمدی

شواهد تجربی متعددی نشان داده‌اند که مفهوم خودکارآمدی ، در پیش‌بینی و تعیین الگو های رفتاری

افراد دربافت های مختلف، مؤثر می‌باشد (زاژاکووا، لینچ و اسپنشاد،۲۰۰۵؛گری ،۲۰۰۶). در نظریه های شناختی بندورا (۱۹۸۶) فرض می شود که خودکارآمدی ، در تعیین فعالیت هایی که افراد تعقیب می‌کنند، میزان تلاشی که آن ها برای تعقیب فعالیت­ها به کار می گیرند و سطوح متمایز مقاومت افراد در مواجهه با موانع احتمالی ، مهم می‌باشد (گری، ۲۰۰۶). مرور دقیق پیشینه پژوهش نشان می‌دهد که از مفهوم خودکار آمدی ، به طور وسیعی ، در قلمروهای مطالعاتی مختلف استفاده شده است(پری ،دِوین،دافی و ونسی، ۲۰۰۷). برای مثال ، نتایج برخی از مطالعات تأکید کرده‌اند که در زمینه‌های تحصیلی ، بین ۱۱ تا ۱۴ در صد تغییر پذیری نمرات پیشرفت تحصیلی ، از طریق باورهای خودکار آمدی تحصیلی تبیین می شود (کان و ناتا، ۲۰۰۱)

باورهای خود کارآمدی تحصیلی بیانگر اطمینان فرد به توانایی خود در انجام موفقیت آمیز تکالیف تحصیلی، در یک طراز مشخص، می‌باشد (شانک ،۱۹۹۱؛بانگ و اسکالویک، ۲۰۰۳). محققان مختلف ، به منظور بررسی مفهوم خودکارآمدی ، ابزارهای متفاوتی را گسترش داده‌اند. در یک سطح کاملاً ویژه از اندازه گیری تحصیلی ، یک درس خاص یا محتوای درسی ویژه را اندازه گیری می‌کنند. برای مثال ، مقیاس های خودکار آمدی کلامی و ریاضی (زیمرمن و مارتینز-پونس،۱۹۹۰) جزو آن دسته از مقیاس هایی هستند که دانش وابسته به محتوای یک درس خاص را اندازه گیری می‌کنند.

زاژاکووا (۲۰۰۵) پرسشنامه خودکارآمدی را با الگوگیری از مقیاس میلدستون (لنت و همکاران،۱۹۸۶) و فهرست خودکارآمدی کالج (سولبرگو همکاران،۱۹۹۳) توسعه داده ­اند. ‌بنابرین‏، نتایج مربوط به ساختار عاملی و ویژگی های روان سنجی پرسشنامه خودکارآمدی ، اولین بار به وسیله زاژاکووا و همکاران (۲۰۰۵) گزارش شد. در پژوهش زاژاکووا و دیگران(۲۰۰۵)، نتایج تحلیل مؤلفه‌ های اصلی با بهره گرفتن از چرخش ابلیمین نشان داد که از چهار عامل اطمینان به توانایی خود در انجام موفقیت آمیز تحصیلی در دانشگاه ، اطمینان به توانایی خود در تعامل با دیگران و اطمینان به توانایی خود در مدیریت موفقیت امیز کار ، خانواده و دانشگاه تشکیل شده است . شاخص های بر ارزش تحلیل عامل تاییدی ، وجود عوامل چهارگانه را تأیید کرد. همبستگی منفی و معنادار بین نمرات متغیرهای خودکارآمدی و استرس فردی روایی همگرای را تأیید کرد. در نهایت ، ضریب آلفای کرانباخ عامل خودکارآمدی مبین پایایی بالا مقیاس بود.

۲-۱-۱۹-عوامل مؤثر بر خودکارآمدی

تحقیقات جدید پیرامون عوامل فردی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به متغیرهایی مانند رویکردهای یادگیری ، جهت­گیری هدف ، خودکار آمدی ، خود تنظیمی، راهبردهای یادگیری و فراشناخت را شامل می‌شوند و ‌در مورد عوامل محیطی از مهمترین عوامل متغیرهایی چون خودکارآمدی افراد ، رضایت شغلی آن ها و سایر عوامل می‌باشد.(بوهل ، ۲۰۰۳)

آمارهای ارائه شده حاکی از آن است که به لحاظ زمانی، بیشتر سرقت‌های مقرون به آزار، درشب واقع می‌شوند.^[۱۰۷] به لحاظ مکانی نیز بیشتر این نوع سرقت‌ها در مناطق آلوده از نظر روشنایی رخ می‌دهند. سرقت‌هایی هم که در روز‌ اتفاق می‌افتد، عمدتاًً در مناطق خلوت و در ساعات میانی روز می‌باشد. موضوع مهم‌ّتر، در سرقت‌های مقرون به آزار و مسلّحانه که چاشنی خشونت بیشتری به همراه دارند، این است که مرتکبین آن‌ ها همواره سعی می‌کنند که مکان‌ها و محل‌های سرقت، عاری از هر گونه تدابیر پیشگیرنده ی وضعی، همچون دوربین‌های مداربسته و نیز حضور فیزیکی پلیس باشد.

تعیین و تحلیل زمان و مکان سرقت و آماج های‌های انتخاب شده برای سرقت، (بزه دیده) می‌تواند در ارائه ی راه‌های پیشگیری از ارتکاب سرقت، کمک فراوانی به برنامه‌ریزان این امر نماید، که در فصل دوّم، تا حدودی به آن پرداخته‌ایم.

مبحث چهارم: وسایل مورد استفاده‌ در ارتکاب جرم

بر اساس آمارها، در سرقت های مقرون به آزار ۸۵ درصد نوع وسیله ی نقلیّه، موتورسیکلت بوده،۱۰ درصد اتومبیل و ۵ درصد، سایر وسایل نقلیّه مورد استفاده قرار می‌گیرند. به لحاظ سلاح مورد استفاده نیز ۷۰ درصد کارد، ۲۵ درصد قمه و ۵ درصد از سایر سلاحها استفاده می‌کنند:

جدول شماره(۱۱): توصیف وسایل مورد استفاده سارقین مقرون به آزار

ردیف

وسیله

درصد

۱

وسیله نقلیه

موتور سیکلت

۸۵

۲

اتومبیل

۱۰

۳

سایر وسایل

۵

۴

سلاح

کارد

۷۰

۵

قمه

۲۵

۶

سایر سلاح­ها

۵

نمودار شماره(۱۱): توصیف وسایل مورد استفاده سارقین مقرون به آزار

وسایل وادواتی که مرتکبین سرقت‌های مقرون به آزار در جریان سرقت از آن استفاده می‌نمایند، به طور کلّی می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

۱ـ وسایلی که جهت حضور یا فرار از صحنه سرقت مورد استفاده قرار می‌گیرد که شایع‌ترین آن‌ ها موتورسیکلت و سپس، خودرو است.^[۱۰۸] استفاده از موتورسیکلت بیشتر جهت سهولت در تهیّه ی آن و نیز قدرت مانور بالای آن است.

از وسیله نقلیّه ی خودرو نیز بیشتر جهت سوار نمودن قربانیان، به عنوان مسافر و سپس سرقت اموال و وسایل آنان که بعضاً با جرائم دیگری همچون ایراد ضرب و جرح، هتک حیثیّت، آدم‌ربایی و حتّی قتل نیز همراه است، استفاده می نمایند. در مواردی نیز سارقین، به عنوان مسافر سوار خودرو می‌شوند و به محض دور نمودن صاحب خودرو از محل‌های اَمن و بردن وی به منطقه ی مورد نظر، اموال وی را سرقت نموده و بعضاً مثل حالت قبل، جرائم خطرناک دیگری نیز انجام می‌دهند.

۲ـ وسایلی که جهت تهدید و یا آزار مالباخته در جریان سرقت قرار می‌گیرند که شامل انواع سلاح‌های گرم، سرد، قلّابی و نظایر آن می‌شود. امّا بیشترین سلاح مورد استفاده سارقان در جریان چنین سرقت‌هایی، سلاح‌های سرد نامتعارف، همچون کارد، قمه و چاقو و نظایر آن می‌باشد. این امر، نیز خود به دلیل سهولت در تهیّه ی چنین سلاحهایی‌ و فقدان نصّ قانونی صریح، ‌در مورد ممنوعیّت حمل و نگهداری آن‌ ها می‌باشد.

گفتار دوّم: شیوه ی ارتکاب جرم

آنچه در این مبحث به آن خواهیم پرداخت، شیوه ی ارتکاب جرم ‌در پرونده های مربوط به سرقت های مقرون به آزار یا تهدید است. لازم به ذکر است بیان این خصوصیّات و ویژگی‌ها، عمدتاًً ماحصل کار قضایی و امنیتی نگارنده است که در طول خدمت قضایی از پرونده های مورد بحث، استخراج شده است و بر مبنای استنباط و تفسیر نظری است؛ ‌بنابرین‏ با توجه به اینکه شاخصه و مبنای دقیقی، در این زمینه وجود نداشت، باالتّبع، آماری در این خصوص، تنظیم و صورت نگرفته است؛ هرچند با کمی تلاش این مهمّ نیز، دست یافتنی است.

با توجّه به مقدّمه ی مذکور، پاره ای از مهمترین ویژگی های مورد بحث، بدین قرارند:

مرتکبین چنین جرائمی، عمدتاًً از ورزیدگی و فیزیک جسمی مناسب بهره‌مند بوده و بیشتر قربانیان خود را به صورت اتّفاقی انتخاب می‌کنند؛ از این رو طرح‌ریزی خاصّی ندارند که حاکی از برنامه‌ریزی ویژه‌ای باشد. عموماً اهداف مادّی و مالی دارند. این ‌متهمان طرح عملیّاتی نداشته و عمدتاًً نسبت به یک سوژه به طور آنی تصمیم می‌گیرند. بیشتر به صورت دو یا چند نفره، مرتکب جرم شده و تحقّق انگیزه ی سرقت آنان،‌ اکثراً با ربایش همراه است.

‌متهمان سرقت‌های مقرون به آزار یا تهدید، فوق‌العاده هیجانی بوده و هنگام اوّلین اقدام مجرمانه، به دلیل حرفه‌ای نبودن و به طور ناخواسته، احتمالاً مالباخته را به قتل می‌رسانند. این ‌متهمان در صورت توفیق در سرقت‌های به عُنف، این جرم را به همراه جرائم دیگر همچون تجاوزات جنسی انجام می‌دهند؛ ترجیح می‌دهند از درگیری با پلیس پرهیز کنند. لیکن در صورت شناسایی و احتمال دستگیری عمدتاًً عکس‌العمل‌های فرار و گریز یا درگیری با مأمورین را در پیش می‌گیرند. این سرقت‌ها، به ندرت انفرادی انجام می‌شود و اجتماع این گروه از بزهکاران ریشه در آشنایی در زمان زندانی بودن و یا ریشه در ولگردی در مناطق آلوده ی شهری دارد.

این ‌متهمان، کمتر به عقوبت اعمال خود اندیشیده،‌ در صورت توفیق در تکرار اعمال مجرمانه، خطرناک می‌شوند و گاهی سرقت را با جرائم خاصّی، همچون ربایش و هتک ناموس همراه می‌سازند.

‌متهمان چنین جرائمی، گرایش زیادی به شرب خمر و یا استعمال تفنّنی انواع موادّ مخدّر به خصوص تدخین و مصرف حشیش و داروهای روانگردان دارند. در صورت تکرار جرم، در انجام عمل بزهکارانه خود با بی پروایی با مجنی علیه، درگیر می‌شوند. قربانیان خود را عموماً در مناطق خلوت و در هنگام شب و نقاط کور که فاقد حفاظت و پوشش انتظامی‌است، گزینش می‌کنند.

تکرار جرم، آنان را به دست زدن به اعمال مجرمانه و دیگر اهداف پلید ضد اجتماعی و سرقت انواع خودروها گرایش می‌دهد تا از آن برای ارتکاب جرم بهره گیرند. در صورت سرقت خودرو، ‌مال‌باختگان را به عنوان مسافر سوار می‌کنند و سپس موجودیشان را به زور می‌‌گیرند و یا این‌که ‌مال‌باختگان مؤنّث را به نقاط حاشیه‌ای شهرها می‌برند و ضمن سرقت موجودی ، به آنان بی‌حرمتی اخلاقی روا می‌دارند.

چنین متّهمانی بیشتر با چهره ی آشکار، قربانیان را شکار کرده، فاقد هر گونه کمال‌‌اندیشی و آینده‌نگری بوده و عمدتاًً به محض دستگیری شکننده هستند و از اعمال خود نادم شده و اعتراف می‌کنند.^[۱۰۹]

فصل دوّم

چالش‌ها

درآمد

باورهای انسان در توانایی تلاش خود با توجه به مقدار استرس و افسردگی تحت تاثیر موقعیتهای مشکل قرار گرفته و سطح انگیزه آن ها نیز تحت تاثیر قرار می گیرند . خودکارآمدی ادراکی نقش اساسی در کنترل استرس ایفا می‌کند . کسانی که می‌توانند نسبت به هر گونه تهدیدی کنترل داشته باشند می‌توانند ناراحتی های فکری را بهبود ببخشند اما کسانی که نمی توانند تهدیدات را کنترل نمایند با افزایش اضطراب و هیجان روبرو می شند و کارایی خوبی ندارند . عوامل محیطی را به عنوان خطر می پندارند و درباره آنچه که اتفاق می افتد نگران می‌باشند . سطح توانایی آن ها کاهش می‌یابد و دچار اضطراب می‌شوند . افزایش اضطراب نه تنها به وسیله خودکارآمدی ادراکی تحت تاثیر قرار می‌گیرد بلکه از طریق کنترل افکار مزاحم دچار مشکل می‌شوند . خودکارآمدی ادراکی که فرایند فکری را کنترل می‌کند یک عامل کلیدی در تنظیم افکاری است که باعث ایجاد استرس و افسردگی می‌شوند . (تقدیری،۱۳۸۶)

۷) خودتنظیمی: افراد، دارای نظام خود تنظیمی هستند. خود تنظیمی آنان را قادر می‌سازد تا بر افکار، احساسات، انگیزش و رفتار خود کنترل داشته باشند. انسان از درجه و میزان کنترل بر زندگی و رفتار خود، ادراکاتی دارد. افراد تلاش می‌کنند بر رویدادهایی که زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند کنترل داشته باشند. با اعمال نفوذ بر موقعیت‌ها می توان آینده مطلوب داشت و از نتایج نامطلوب ممانعت به‌عمل آورد.
ب- تأثیرخودکارآمدی بر عواطف: موفقیت و پیروزی هر انسانی در زندگی، کسب و کار، دوست یابی و یا هر اقدام دیگر، حاصل تصور و نگرش مثبت شخصی او از خویشتن است. این نگرش مثبت است که فرد را به سوی موفقیت می‌کشاند و برعکس نگرش منفی از خود و دیگران باعث می شود که ذهن انسان به جای استفاده از فرصت‌ها، صرف فکر کردن به مشکلات شود که در درازمدت می‌تواند اثرات سوء دیگری در رفتار خلق و خوی ما با دیگران داشته باشد.
تجربه های ناشی از موفقیت و یا شکست کارکنان در طول سال‌های خدمت، تصورات آنان را در رابطه با توانایی‌های شان نسبت به انجام وظایف شغلی تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگر کارمند معتقد باشد که قبلاً وظیفه مشابهی را با موفقیت انجام داده است،‌ احتمالاً با وظایف و فعالیت های بعدی بیشتر با نگاه مثبت برخورد خواهد کرد و اگر با شکست مواجه شده باشد با تکالیف بعدی با نوعی نگاه منفی روبه‌رو خواهد شد. باندورا معتقد است که حل یک مسئله یا موفقیت در انجام یک وظیفه خاص، تجربه هیجانی را ایجاد می‌کند که موجب تمایل و گرایش به درگیر شدن برای رسیدن به حد تسلط در مسایل آینده در افراد می شود و احساس کارآمدی آنان را افزایش می‌دهد.

ج-تأثیر خودکارامدی بر فرایند های شناختی:خود ‌کارآمدی بر فرایند های شناختی مانند:الگوی فکری ،قضاوت و ارزیابی شخصی و حل مسأله و..اثر می‌گذارد. (عبداللهی و نوه ابراهیم،۱۳۸۵ .۱۰۴-۱۰۰)

شکل گیری خودکارآمدی و منابع آن :

در این بحث به چگونگی شکل گیری خودکارآمدی و منابع آن می پردازیم : در هر مرحله از زندگی که تجارب موفقیت آمیز و شکست حاصل شود و تکرار گردد بر خودکارآمدی افراد تاثیر خواهد گذاشت . در دوران کودکی زمانی که فرد به خانواده وابسته است قضاوت ها و ارزیابی های والدین و افراد خانواده در شکل گیری خودکارآمدی تاثیر دارد . واکنش مثبت والدین از عملکرد کودکان منجر به ایجاد خودکارآمدی بالا می‌گردد در مقابل بی توجهی به عملکرد فرزندان ، سرزنش کردن ، مسخره کردن بی مورد باعث می شود که سطح خودکارآمدی آن ها پایین بیاید .(تقدیری،۱۳۸۶)

منابع خودکارامدی :

باورهای خودکارآمدی بر اساس ۴منبع شکل می‌گیرد که عبارتند از: تجربه های موفق^[۶۴] ، تجربه جانشینی ^[۶۵] ، ترغیب های کلامی ^[۶۶] ، حالات عاطفی وفیزیولوژیکی. ^[۶۷] منابع خودکارآمدی ذاتاً آگاهی دهنده نیستند. آن ها داده های خام هستند که از طریق پردازش شناختی کارآمدی و تفکر انعکاسی آموزنده می‌شوند. ‌بنابرین‏، باید بین اطلاعات و ‌دانش‌هایی که از وقایع و رویدادها کسب می شود و اطلاعات و معرفتهایی که روی خودکارآمدی اثر می‌گذارند تفاوت قایل شد.