۲-۳-۵انواع استرس:

استرس به خودی خود نه مثبت است و نه منفی، بلکه روشی که ما برای پاسخ در برابر استرس برمی گزینیم از خود استرس هم می‌تواند مثبت باشد و هم می‌تواند منفی باشد.از نگاه مثبت، استرس می‌تواند محرک ارتقاء کیفیت زندگی بشود و از نگاه منفی استرس موجب تخریب وضعیت سلامت روانی است (قاسم زاده،۱۳۷۷).

۲-۳-۶عوامل ایجاد کننده استرس:

درباره ماهیت محرک های تنش زا ، بررسی های متعددی انجام شده است و می توان آن را به سه دسته زیر تقسیم کرد:

تاثیرات زیست بوم شناختی : عوامل بیولوژیکی و بوم شناتی متعددی مثل نور خورشید،عوامل جذبه ای و میدان های الکترو مغناطیسی وجود دارند که روی آهنگ بیولوژیکی ما تاثیر می گذارندو پاسخ استرس را در درجات مختلف آن ایجاد می‌کنند.برخی از عوامل زیست شناختی نیز با تغییر در طرز و سبک زندگی به شکل مثبت تحت تاثیر قرار می گیرند که از این جمله آن ها ، می توان به تغییر عادات غذایی،ورزش و استفاده از روش های قرار گرفتن در شرایط آرامیدگی اشاره کرد که تعادل از دست رفته را به زندگی باز می گرداند. تاثیرات درون فردی روانی : شامل آن دسته از اندیشه ها،باورها،نگرش ها و ادراکاتی می‌شوند که از آن برای دفاع از هویت یا ضمیر استفاده می نمائیم.محک های تنش زای درون فردی روانی،منعکس کننده ساختار منحصر به فرد شخصیت ما به شمار می‌آیند.

- تاثیرات اجتماعی : از جمله عوامل اجتماعی استرس، می توان به عدم امنیت مالی ، اثرات جابه جایی ، برخی از پیشرفت های فن آوری ، زیر پا گذاشتن و تجاوز به حقوق انسانی و موقعیت ضعف اجتماعی – اقتصادی اشاره کرد (گیرادانو^۱، اورلی و داسک ، ۱۹۹۳ به نقل از سی وارد ، ترجمه قراچه داغی،۱۳۸۱).

عوامل مؤثر بر تشدید فشار روانی : عواملی چون زمینه،شرطی شدن ، مدت زمان و شدت فشار روانی را درمیزان تاثیر فشار روانی مؤثر می‌داند (لوولو، ۱۹۸۶ ترجمه قریب، ۱۳۷۱). تاثیر عوامل استرس زا با شدت ، بعد ، طول مدت ، ناگهانی بودن و بالاخره جدید بودن اثر آنهاارتباط دارد (استورا ،۱۹۹۱).

^[۱۷]

میزان تاثیر محرک های استرس زا ‌به این عوامل بستگی دارد :

- ابهام محرک استرس زا : هر قدر میزان ابهام بیشتر باشد، محدودیت در تفسیر زمینه ها یا ناملایمات شخصی کمتر است.

پیچیدگی محرک استرس زا : هرچه محرکی تازه تر باشد، کمتر می‌توانیم بر تجارب قبلی متکی باشیم و تازگی محرک بر سرعت عملکرد او در برابر آن تاثیر دارد (ونتیز^۱،۱۹۸۶).

ازجمله عواملی که تعدیل کننده بین استرس و بیماری هستند :

عوامل شناختی استرس : صفات شخصیتی مانند برون گرایی- درون گرایی و بعضی ویژگی های شناختی مانند بدبینی –خوش بینی در کاهش یا تعدیل اثرات استرس تاثیر دارد.

- منبع کنترل، منبع کنترل به ادراک فرد از میزان کنترل خود بر محیط و حوادث اشاره می‌کند. افراد با منبع کنترل درونی، بهتر با موقعیت استرس زا مدارا می‌کنند و در نتیجه تهدید وتنش کمتری را تحمل می‌کنند. افراد با منبع کنترل بیرونی ، در موقعیت های ناکام کننده ، سازگاری و توان مقابله کمتری دارند.

- عزت نفس، داشتن احساس خوب و مثبت به خود راعزت نفس گویند. به نظر می‌رسد افرادی که احساس خوبی از خود دارند ، استرس ها را کمتر از لحاظ هیجانی تفسیر کرده ، به آن واکنش نشان می‌دهند.افراد با عزت نفس پایین در موقعیت های استرس زا توانایی و مهارت خود را کم برآورد و یا احساس ترس و تهدید بیشتری می‌کنند. در نتیجه توان مقابله را از دست می‌دهند. این افراد علائم بالینی بیشتری را نشان می‌دهند (رایس^۲، ۱۹۹۲).

خوش بینی و بد بینی : خوش بینی عبارت است از درجه ای که به طور کلی انتظار وقوع موفقیت یا حوادث مثبت را دارند. افراد خوش بین ، بیماری جسمی کم و سلامت روانی بیشتری را گزارش می‌دهند در حالی که افراد بدبین ممکن است روی احساسات خود درباره ی استرس تمرکز نمادین و خود را از مشکلات دور یا آن ها را انکار نمایند. به طور کلی خوش بین ها بر خلاف بدبین ها به احساسات منفی و اضطراب مبتلا نیستند (لیپا^۳، ۱۹۹۴، به نقل از فیضی،۱۳۸۰).

۲-۳-۷عوامل فردی استرس:

جنسیت : (دیویدسون ^۴و کوپر،۱۹۸۳) دریافتند که استرس های معین جامعه تاثیرات زیان باری بر زنان دارد تا^[۱۸]

مردان. شواهد نشان می‌دهد که ممکن است ارزیابی زنان و مردان از موقعیت فشار زا و نیز منابع فشار زا متفاوت باشد (کاوانا^۱، ۱۹۸۹، به نقل از فیضی، ۱۳۸۰).

- تحصیلات : این عامل می‌تواند ادراک فرد را از خواست های بیرونی ، تهدیدات، نیازها و سیستم ارزش های او تحت تاثیر قرار دهد.سازکارهای مقابله به تاثیرات تعدیل کننده توانایی و تجربه بستگی دارد و این ها با سطح تحصیلات فرد مرتبط است (ساترلند^۲ و کوپر، ۱۹۹۰).

- سن : افراد در سنین و مراحل مختلف زندگی ، آسیب پذیری خاصی در برابر استرس ها دارند و نیز از مکانیزم های مقابله ای خاص استفاده می‌کنند. به عقیده (مک لین^۳ ، ۱۹۷۹ به نقل از فیضی ،۱۳۸۰) بحران های میانسالی ، حساسیت فرد را به استرس افزایش می‌دهد و ‌بنابرین‏ دوره آسیب پذیری خاصی به حساب می‌آید.

- تمرین (ورزش) : شرکت منظم و طولانی مدت در تمرینات بدنی صفات شخصیتی را عوض می‌کند (صفت اضطراب و افسردگی) در حالی که شرکت کوتاه مدت، حالات خلقی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ظاهراًَ ورزش، علائم بدنی خاصی را که ناشی از اضطراب است را کاهش می‌دهد اما لزوماًَ علائم شناختی را کاهش نمی دهد (فرانکن^۴،۱۹۹۸).

- تغذیه : پرخوری و در نتیجه چاقی ممکن است نوعی پاسخ به موقعیت استرس زا باشد اما در نهایت چاقی به صورت عامل استرس در خواهد آمدکه احتمال بیماری های تنفسی و قلبی و یا دیابت را افزایش می‌دهد و ‌بنابرین‏ در او حالت فشار خون بالا پیداخواهد شد (ساترلند و کوپر،۱۹۹۰).

- حمایت اجتماعی : حمایت اجتماعی و جستجوی آن به عنوان یکی از روش های مقابله با استرس قلمداد شده است زیرا هر دو (حمایت اجتماعی و روش های مقابله ) واکنش هیجانی به موقعیت یا معنای آن را تغییر می‌دهند. در عین حال حمایت اجتماعی متغیری است که تاثیر استرس را بر سلامت بیماری تعدیل می‌کند. علاوه براین ، حمایت اجتماعی مستقیماَ بروز بیماری و بهبودی را تحت تاثیر قرار می‌دهد (لیپا ، ۱۹۹۴، به نقل از فیضی ،۱۳۸۰).

اتکینسون و هیلگارد^۵ (۱۳۷۳) معتقدند که اثرات فشار روانی مانند میزان اضطرابی که بر می انگیزد و میزان اخلال کار بستگی به عواملی مانند ویژگی های خود فشار روانی ، موقعیتی که فشار روانی در آن روی می‌دهد .

^[۱۹]