همچنین بنا بر نظریه های مطرح شده در زمینه اخلاق شهروندی، شاخص هایی چون اعتماد اجتماعی در دو سطح فردی و عمومی، مشارکت در عرصه های عمومی، حقوق و مسئولیت ها عنوان گردیده است. در تحقیق حاضر نیز تلاش می شود تا این شاخص ها را در دو بعد اجتماعی و فرهنگی اخلاق ترافیک شهروندی، گنجانده شود. همچنین از آنجایی که عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی به عنوان یک رفتار کجرو در این مطالعه مطرح گردید است، بنا بر نظریه های ‌کج‌رفتاری که برخی از آن ها در بخش قبلی تشریح گردید، عواملی چون عدم احساس تعلق، عدم پیوند اجتماعی بین فرد و جامعه، الگوپذیری افراد تحت تاثیر ‌گروه‌های مختلف و همچنین رسانه ها به عنوان یک نماد تکنولوژی که وارد زندگی شهرنشینان شده است می‌توانند در بروز ‌کج‌رفتاری در افراد تاثیر بگذارند. ولی به دلیل تاخر فرهنگی موجود مورد بهره برداری مفید قرار نمی گیرند. در این مطالعه تلاش شده است تا هر یک از این عوامل بنا بر مصلحت در ابعاد اجتماعی و فرهنگی جایگزین شده و مورد سنجش قرار گیرند.

بنابر نظریه مرتون، ‌کج‌رفتاری محصول شرایط آنومی اجتماعی می‌باشد. ‌بنابرین‏ آنومی به عنوان یکی از شاخص های اجتماعی در این مطالعه فرض گردیده است.

بنابر نظریه هیرشی، ضعف بین پیوند افراد و جامعه موجب بروز ‌کج‌رفتاری می‌گردد. این ضعف و عدم پیوند را می توان تحت تاثیر شاخص سرمایه اجتماعی مورد سنجش قرار داد. در اصل بنا بر نظریه پاتنام، روابط بین افراد با یکدیگر و همپچنین با ساختارهای اجتماعی تحت عنوان سرمایه اجتماعی یاد می شود. فقدان و یا ضعف این پیوند می‌تواند موجب ‌کج‌رفتاری های اجتماعی افراد گردد. ‌بنابرین‏ یکی دیگر از شاخص های اجتماعی اخلاق شهروندی را سرمایه اجتماعی فرض می‌گردد.

بنابر نظریه ارتباطات اجتماعی ساترلند، رفتار کجرو تحت آموزش به فرد منتقل می‌گردد. این آموزش می‌تواند از ‌گروه‌های اولیه فرد مانند خانواده، ‌گروه‌های ثانویه مانند پلیس راهنمایی و رانندگی(در حوزه حمل و نقل و ترافیک) و رسانه های جمعی مانند رادیو و تلویزیون حاصل گردد. به طور کلی آموزش به عنوان یکی از شاخص های مهم فرهنگی در هر جامعه می‌باشد. ‌بنابرین‏ در بعد فرهنگی اخلاق شهروندی، الگوپذیری افراد از ‌گروه‌های مختلف می‌توانند بیان گردند. علاوه بر شاخص های فوق، عوامل زمینه ای همچون جنسیت، سن، تحصیلات، شغل، وضعیت تاهل و وضعیت مسکن نیز می‌توانند درنظر گرفته شوند.

مدل نظری تحقیق

با توجه به نظریه های انتخابی پیشین، در این بخش به ترسیم مدل نظری مطالعه پرداخته می شود. شکل، این مدل را نشان می‌دهد.

مدل نظری تحقیق

اعتماد اجتماعی

مشارکت اجتماعی

آگاهی

تعهدات عمومی

تعهدات فردی

سرمایه اجتماعی

تعهدات اجتماعی

احساس عدم امنیت اجتماعی

احساس عدم اعدالت اجتماعی

ناکارآمدی قوانین

آنومی اجتماعی

تایثیر ‌گروه‌های ثانویه

تاثیر ‌گروه‌های اولیه

آموزش و سواد

الگوپذیری فرهنگی

دانش عمومی

اطلاعات رسانه ها

جنسیت

سن

تحصیلات

وضعیت تاهل

وضعیت مسکن

وضعیت اشتغال

۲-۱۱- فرضیات تحقیق

۲-۱۱-۱- فرضیه اصلی

– بین اخلاق ترافیک شهروندی و عدم رعایت قوانین رانندگی (تخلفات رانندگی) رابطه معناداری وجود دارد.

۲-۱۱-۲- فرضیات فرعی

۲-۱۱-۲-۱- بعد اجتماعی

– بین تعهدات اجتماعی افراد و میزان تخلفات رانندگی رابطه وجود دارد.

– بین شرایط آنومی اجتماعی و میزان تخلفات رانندگی رابطه وجود دارد.

– بین سرمایه اجتماعی و میزان تخلفات رانندگی رابطه وجود دارد.

۲-۱۱-۲-۲- بعد فرهنگی

– بین دانش عمومی افراد و میزان تخلفات رانندگی رابطه وجود دارد.

– بین اطلاعات رسانه ای افراد و میزان تخلفات رانندگی رابطه وجود دارد.

– بین الگوپذیری افراد و میزان تخلفات رانندگی رابطه وجود دارد.

۲-۱۱-۲-۳- عوامل زمینه ای

– بین متغیرهای جمعیت شناختی(سن، جنس، تحصیلات، تاهل، وضعیت مسکن و شغل) افراد و میزان تخلفات رانندگی رابطه وجود دارد.

فصل سوّم

روش شناسی تحقیق

۳-۱- مقدمه

فصل سوم تحقیق، به عنوان روش شناسی تحقیق نامیده می شود. در این فصل، پس از تبیین چهارچوب نظری که در فصل پیشن انجام شد، به چگونگی و روش انجام تحقیق خواهیم پرداخت. آنچه که در این فصل ارائه می‌گردد، شامل روش مورد استفاده برای انجام مطالعه، ابزار مورد استفاده جهت جمع‌ آوری اطلاعات، جامعه آماری، حجم نمونه، روش نمونه گیری، واحد تحلیل، تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای مستقل و وابسته و در آخر چگونگی تجزیه و تحلیل داده ها می‌باشد.

۳-۲- روش تحقیق

روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش پیمایش می‌باشد. پیمایش یکی از روش های تحقیق اجتماعی است که در آن اعضای جامعه آماری به پرسش هایی ‌در مورد موضوع مورد مطالعه تحقیق، پاسخ می‌دهند. آن ها این کار را یا از طریق پرکردن پرسشنامه ای که در اختیار آن ها قرار می‌گیرد و یا شفاهاً از طریق مصاحبه انجام می‌دهند. از این رو روش تحقیق پیمایشی از روش های کمی است نه کیفی. به عقیده برخی از جامعه شناسان، پیمایش بهترین شیوه روش تحقیق جامعه شناسانه است. مارش معتقد است پیمایش دقیقاً به معنی روش خاصی در گردآوری اطلاعات نیست؛ هر چند عمدتاًً از پرسشنامه استفاده می شود؛ اما فنون دیگری از قبیل مصاحبه عمیق، مصاحبه ساخت مند، مشاهده، تحلیل محتوا و جز این ها هم به کار می‌روند. مشخصه پیمایش، مجموعه ساخت مند یا منظمی از داده هاست که آن را ماتریس متغیر بر حسب داده های موردی می‌نامند. بدین معنا که اطلاعاتی درباره متغیرها با خصوصیات یکسان، دست کم دو مورد، جمع‌ آوری می شود و یک ماتریس داده ها ترسیم می‌گردد. به عبارت دیگر؛ صفت یا ویژگی هر دو مورد را بر حسب متغیر گردآوری کرده و با کنار هم گذاشتن این اطلاعات به مجموعه ساخت مند یا مستطیلی از داده ها می توان رسید.

۳-۳- روش گردآوری اطلاعات

با توجه ‌به این که روش تحقیقی که برای این پژوهش انتخاب شده است، روش پیمایش می‌باشد، در نتیجه از میان تکنیک های پژوهش، پرسشنامه به عنوان تکنیک جمع‌ آوری و سنجش متغیرهای این پژوهش انتخاب شده است. پرسش نامه، به عنوان یکی از متداول ترین ابزار جمع‌ آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی، عبارت است از مجموعه ای از پرسش هدف مدار، که با بهره گیری از مقیاس های گوناگون نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می‌دهد. در تحقیق حاضر، برای جمع‌ آوری اطلاعات ابتدا اقدام به تهیه پرسشنامه شد. پرسشنامه تهیه شده با سوالات بسته و در سه بخش تهیه گردیده است. بخش اول سوالات مربوط به اطلاعات فردی (سن، جنس، تحصیلات، وضعیت تاهل و غیره) پاسخگویان است. در بخش دوم، ۶۵ سوال مربوط به سنجش متغیرهای مستقل طراحی گردید. سوالات این بخش در قالب طیف ۵ قسمتی لیکرت از کاملاً موافق تا کاملاً مخالف تدوین گردید. بخش سوم پرسشنامه جهت سنجش متغیر وابسته یعنی میزان تخلفات رانندگی افراد آماده شد. در این قسمت، ۱۲ تخلف شاخص به دست آمده، و از پاسخگویان می‌خواهد تا دفعات ارتکاب هر یک از این تخلفات را ‌بر مبنای‌ آخرین برگه تخلفات در دست، علامت بزنند.

۳-۴- روایی و پایایی ابزار گردآوری اطلاعات

به عقیده فرانکل شخص برخوردار از سلامت روان دارای این ویژگی­ها است:

الف: آزادی انتخاب عمل دارد، ۲- مسئولیت هدایت زندگی و سرنوشت خویش را می­پذیرد، ۳- معلول نیروهای خارجی نیست، ۴- از زندگی معنای مناسبی را یافته است، ۵- بر زندگی تسلط آگاهانه یافته است، ۶- ارزش­های خلاقیت، تجربی و گرایشی خویش را نمایان و آشکار می­سازد، ۷- از توجه به خودش فراتر می­رود، ۸- آینده نگر است، ۹- تعهد شغلی و حرفه­ای دارد، ۱۰- توانایی ایثار و دریافت عشق دارد. عشق هدف نهایی شخص برخوردار از سلامت روان­شناختی است. به عقیده فرانکل انسانی که واجد این صفات و ویژگی­ها باشد “انسان از خود فرارونده^[۴۲]” نامیده می­ شود (شولتز، ۱۳۸۲).

واتسون بنیان­گذار مکتب رفتارگرایی، معتقد است که رفتار عادی، نمودار شخصیت سالم انسان عادی است که موجب سازگاری او با محیط، و در نتیجه رفع نیازهای اصلی و ضروری او می­ شود، چنین رفتاری نشانه بهداشت روانی است (خرمی، ۱۳۸۷).

سلامت روان به عقیده اسکینر، معادل با رفتار منطبق با قوانین و ضوابط جامعه است. همچنین انسان وقتی با مشکلی روبه رو می­ شود، از طریق شیوه اصلاح رفتار برای بهبود و بهنجار کردن رفتار خود و اطرافیانشان به طور متناوب استفاده می­جوید. به علاوه، انسان سالم باید آزاد بودن خودش را نوعی توهم بپندارد و بداند که رفتار او تابعی از محیط است (ایروانی و نجات، ۱۳۸۷).

در مدل سلامت روان­شناختی که در سال ۱۹۷۰ متولد شد به طور صریحی بر نقش جنبه­ های زیستی، روانشناختی و اجتماعی در موضوع سلامت روان یا نابهنجاری تأکید گردیده است (پیرخائفی،۱۳۹۱). از نظر جورج اینگل ۱۹۷۷، استعداد ژنتیکی افراد در تعامل با عوامل رفتاری، استرس­ها، حمایت­های اجتماعی و نحوه­ ارتباط با همسالان در رشد یا پدیدآیی سلامت بدنی/روانی نقش بازی ‌می‌کنند (جاگر^[۴۳]، ۲۰۰۱).

کامئو (۱۹۹۲)، معتقد است فردی دارای سلامت روان فردی است که از هر گونه اضطراب و علائم ناتوانی مبرا است و هنگامی سلامت عاطفی، اجتماعی، روانی و جسمی فرد کامل می­ شود که توانایی برقراری ارتباط با دیگران و همچنین ظرفیت مقابله با مشکلات زندگی را داشته باشد. از این رو، وی سلامت روانی را به جنبه­ های زیر تقسیم ‌کرده‌است: رشد فردی، فقدان اضطراب، فقدان علائم ناتوانی، توانایی برقراری ارتباط با دیگران و ظرفیت مقابله با مشکلات و فشارهای زندگی.

سازمان بهداشت جهانی سلامت روانی را عبارت از قابلیت فرد در برقراری ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، توانایی در تغییر و اصلاح محیط اجتماعی خویش و حل مناسب و منطقی تعارض­های هیجانی و تمایلات شخصی خود می­داند. به عبارت دیگر بهداشت روانی حالت خاصی از روان است که سبب بهبود، رشد و کمال شخصیت انسان می­گردد و به فرد کمک می­ کند که با خود و دیگران سازگاری داشته باشد. هدف اصلی سلامت روانی کمک به همه افراد در رسیدن به زندگی کامل­تر، شادتر، هماهنگ­تر، شناخت وسیع و پیشگیری از بروز اختلالات خلقی، عاطفی و رفتاری است (محمد امینی،۱۳۸۶).

در حقیقت مرور دیدگاه­ های موجود نشان می­دهد که سلامت روان مفهومی چند بعدی و چند معنایی است. از این رو در تبیین آن نمی­ توان نگاه تک بعدی داشت. و همچنین حرکت‌های نوین در این قلمرو به توانایی­ ها و ظرفیت­های درگیر در سلامت روان ارتباط پیدا ‌کرده‌است.

سلامت روان گستره­ای وسیعی از مسائل از درد مزمن تا بیماری­های جانکاه را با هدف کمک به افراد در ارتقا کیفیت زندگی و پرداختن به مسائل بهداشتی خاص را در برمی­گیرد. (انجمن روانشناسی امریکا^[۴۴]، ۲۰۱۲).

مشکلات سلامت روان

افسردگی و اضطراب از شایع­ترین مشکلات سلامت روان هستند که می ­توانند شدید و طولانی مدت شوند و تاثیر زیادی بر توانایی افراد برای فائق آمدن بر زندگی داشته باشد. به عنوان مثال مطالعه وایت هال (۲۰۰۸) نشان داده که مشکلات بهداشت روانی بویژه احساسات منفی مانند اضطراب، ناراحتی، نارضایتی و احساس نومیدی شروع بیماری­های قلبی را جدای از دیگر عوامل خطر آفرین، پیش ­بینی می­ کند.

مشکلات روانشناختی پاسخ هیجانی منفی به ادراک دردناک وقایع مانند مبتلا شدن به سرطان ‌می‌باشد. آشفتگی^[۴۵] معمولاٌ متداول‌ترین اصطلاح در متون سرطان­شناسی برای توصیف دامنه وسیعی از پاسخ­های روانشناختی منفی در بیماران مبتلا به سرطان ‌می‌باشد (ریدنر^[۴۶]، ۲۰۰۴).

مشکلات سلامت روان در بیماران مبتلا به سرطان بسیار شایع ‌می‌باشد و اغلب بیماران سرطانی که تحت شیمی درمانی می­باشند معمولا اضطراب را در شروع درمان و همچنین آشفتگی­های روانشناختی بسیاری را به عنوان پیامد منفی عوامل شیمی درمانی و عدم قطعیت در نتیجه درمان، ترس از عود و نگرانی از اثرات جانبی شیمی درمانی را تجربه ‌می‌کنند (زورایدا^[۴۷]، ۲۰۱۰). همچنین افسردگی که شامل طیفی از احساس غمگینی تا اختلال افسردگی اساسی ‌می‌باشد واکنش قابل درک ترس از بیماری سرطان، شکایت­های جسمی و درمان سرطان ‌می‌باشد و بیماران افسرده به احتمال بیشتری اضطراب، خستگی و بی­خوابی را تجربه ‌می‌کنند (واچن^[۴۸]، ۲۰۰۶).

۲-۲-۲- راهبردهای مقابله دینی

دین^[۴۹] به شکل خاصی در هر فرهنگ شناخته شده­ای وجود دارد. همچنین دین یک واقعیت مشخص عینی است که مورخین آن را مطالعه ‌می‌کنند. دین را ‌می‌توان از دیدگاه آیین­ها، شخصیت­های نمادین و انواع دعاها بررسی کرد. فرد دیندار به نوعی با یک منبع آفرینش که بر زندگی بشر و امور طبیعی تاثیر دارد، ارتباط برقرار می­ کند (ولف^[۵۰]، ۱۹۹۷).

۲٫۴٫۲٫ مدل الماس‌ پورتر

مایکل پورتر از استادان دانشکده بازرگانی دانشگاه هاروارد یکی از محققان فعال در زمینه مطالعات رقابت‌پذیری است. وی در سال ۱۹۸۰ کتاب «استراتژی رقابتی»، در سال ۱۹۸۵ کتاب «مزیت رقابتی» را به رشته تحریر در آورده است. همچنین در سال ۱۹۹۰ کتاب «مزیت رقابتی ملت‌ها» را عرضه داشت که در آن مدل «الماس‌» (DIAMOND MODEL) در رقابت‌پذیری معرفی شده است. پورتر در این مدل همان گونه که در شکل زیر نیز مشخص شده است، رقابت‌پذیری را حاصل تعامل و برهمکنش چهار عامل اصلی می‌داند

۱- فاکتورهای درونی؛

۲- شرایط تقاضای داخلی؛

۳- صنایع مرتبط و حمایت کننده؛

۴ – استراتژی، ساختار و رقابت.

شکل ۱٫۲٫ مدل الماس پورتر Porter, Michael, 1990))

به اعتقاد «پورتر»، این فاکتورهای چهارگانه به صورت متقابل بر یکدیگر تاثیر دارند و تغییرات در هر کدام از آن ها می‌تواند بر شرایط بقیه فاکتورها مؤثر باشد.(Porter, Michael, 1990)علاوه بر ان، دو عامل بیرونی دولت و اتفاقات پیش‌بینی نشده نیز بر عوامل چهارگانه تأثیر غیر مستقیم دارند و از طریق تاثیر بر آن ها می‌توانند در رقابت‌پذیری نیز تاثیر گذار باشند.

الف – فاکتورهای درونی: مجموعه‌ای از عوامل مؤثر در تولید کالا یا خدمات، مانند مواد اولیه، کیفیت و میزان دسترسی به ان، نیروی انسانی بدون مهارت و یا ماهر و آموزش دیده، بهره وری و خلاقیت و نوآوری نیروی انسانی، زیر ساختها، مسائل تکنولوژیک، میزان سرمایه و دسترسی به ان، توانمندیها و قابلیت‌های مدیریتی و … که برای رقابت در عرصه بازارهای رقابتی ضروری است، فاکتور‌های درونی را تشکیل می‌دهند.

پورتر فاکتورهای درونی را در دو دسته تقسیم بندی می‌کند(Porter, Michael, 1990):

-فاکتورهای عمومی شامل مواردی مانند مواد اولیه، انرژی، نیروی انسانی بدون مهارت خاص.
-فاکتورهای تخصصی شامل مواردی مانند نیروی انسانی ماهر و متخصص، دانش فنی پیشرفته و فناوری پیشرفته.

فاکتورهای تخصصی در مقایسه با فاکتورهای عمومی مزیت رقابتی پایدارتری را ایجاد می‌کند.

ب- شرایط تقاضای داخلی: شرایط تقاضای داخلی ماهیت و چگونگی تقاضا را در بازارهای داخلی برای محصولات یک صنعت مشخص می‌کند. اندازه و رشد تقاضا در رقابت‌پذیری صنایع تاثیر بسزایی دارد. پورتر معتقد است که وجود بازار داخلی بزرگ و در حال رشد موجب تشویق سرمایه گذاران برای توسعه فناوری و بهبود بهره‌وری گردیده و این مسئله به عنوان مزیت رقابتی برای آن ملت محسوب می‌گردد. در مقابل، بازارهای داخلی کوچک که دارای رشد پایینی هستند شرکت‌ها و صنایع را به دنبال فرصت‌های صادراتی می‌کشاند^[۳۰]. تقاضای داخلی دارای دو جنبه کمی و کیفی بازار است. اندازه تقاضای داخلی حداقل مقیاس اقتصادی فعالیت‌های بنگاه‌های داخلی را تعیین کرده و آن ها را قادر می‌سازد تا از یک تقاضای پایدار برخوردار گردند. اما باید توجه داشت که منافع اصلی تقاضای داخلی در رقابت‌پذیری از دیدگاه کیفی است. انتظارات مشتریان از کیفیت محصولات و خدمات می‌تواند انگیزه‌ای برای افزایش قدرت رقابت‌پذیری یک کسب و کار گردد (Kim, C,2002) و به عنوان محرکی قدرتمند در جهت توسعه و ارتقای رقابت‌پذیری بنگاه‌ها و حتی از دید کلان رقابت‌پذیری کشورها گردد. (Vanni & Duncan & González & Horgan, 2009)

ج- صنایع مرتبط و حمایت کننده: صنایع مرتبط و حمایت کننده می‌تواند شامل تأمین کنندگان مواد اولیه یا تجهیزات و ابزارآلات، توزیع کنندگان و فروشندگان، سیستم‌های توزیع محصول، مؤسسات تحقیقاتی، سرویس‌های مالی مانند بانک‌ها و بورس اوراق بهادار، سیستم‌های حمل و نقل، دانشگاه‌ها، مراکز و مؤسسات تحقیقاتی و صنایعی باشد که از یک نوع فناوری، مواد اولیه و امکانات آزمایشگاهی استفاده می‌کنند. ارتباط و همکاری با این صنایع و مراکز در توسعه سطح محصولات و خدمات و بهبود آن ها و در نهایت ارتقای رقابت‌پذیری مؤثر است.

د- استراتژی، ساختار و رقابت: شرایطی که طبیعت و جوهره رقابت را در سطح کلان اجتماع تحت کنترل دارد و همچنین راه و روشی که بنگاه‌ها و ‌سازمان‌ها تأسیس، سازماندهی و مدیریت می‌شوند بر رقابت‌پذیری تأثیر بسزایی دارد. ‌بنابرین‏، ساختار و استراتژی‌هایی که برای مدیریت و راهبری یک بنگاه یا صنعت تدوین و اجرا می‌گردد، تاثیری مستقیم بر عملکرد و رقابت‌پذیری آن دارد. پورتر به منظور ایجاد مزیت‌های رقابتی، استراتژی‌های عمومی را پیشنهاد می‌کند. بر اساس این استراتژی‌ها یک کسب و کار از دو راه می‌تواند برای خود مزیت رقابتی ایجاد کرده و موقعیت رقابتی خود را بهبود ببخشد:

– ارائه کالا و یا خدمات با هزینه کمتر (مزیت هزینه‌ای)؛

– ارائه کالا و خدمات متنوع با ویژگی‌های متمایز (مزیت تمایز).

هر یک از این استراتژی‌ها می‌تواند توسط بنگاه‌ها اعمال گردد و یا تنها بخشی از آن را پوشش دهند. هر یک از این استراتژی‌ها موقعیت رقابتی خاصی را برای بنگاه ایجاد می‌کند.

علاوه بر این، پورتر ماهیت و میزان رقابت در هر محیط صنعتی را به مجموعه‌ای از پنج نیروی مختلف وابسته می‌داند و معتقد است که با افزایش تعداد رقبا و شدت یافتن رقابت بین این نیروهای پنج گانه، رقابت‌پذیری کل صنعت و به تبع آن کل کشور افزایش خواهد یافت. دلیل این مسئله را می‌توان در تلاش متقابل رقبا برای افزایش کیفیت و یا کاهش هزینه های محصولات و یا خدمات برای کسب رضایت مشتریان دانست که در نهایت موجب افزایش سطح استانداردهای زندگی و رضایت مندی بیشتر در مشتریان خواهد شد.

ه – دولت: دولت به عنوان یک نیروی عمده، همواره در رقابت‌پذیری مؤثر است و با مداخله خود در امور مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و اعمال قوانین و مقررات بر رقابت‌پذیری تأثیر مثبت و حتی منفی داشته است. سیاست‌های پولی، مالی و بازرگانی و قوانین مالیاتی، سیاست‌های حمایتی، سیاست‌های اداری و تشکیلاتی، قوانین مربوط به صادرات و واردات، نرخ ارز، حجم پول و نرخ بهره، تورم، هزینه های دولت و تصمیم‌گیری های دیگر در سطح اقتصاد خرد و کلان، توافق های رسمی و غیر رسمی مقامات سیاسی، برقراری یا توسعه روابط سیاسی تجاری و یا قطع روابط اقتصادی- تجاری با ‌سایر کشورها از جمله بارزترین عوامل تأثیر گذار بر رقابت‌پذیری بنگاه‌ها، صنایع و کشورها هستند که به طور مستقیم با دولت‌ها درارتباطند. (Mukherjee, 2010)

و- اتفاقات پیش‌بینی نشده: اتفاقات پیش‌بینی نشده حوادث و مسائلی هستند که بر رقابت‌پذیری تأثیر- مثبت و یا منفی- داشته ولی به صورت تصادفی و خارج از کنترل بنگاه‌ها، صنایع و حتی دولت ها رخ می‌دهند. حوادث غیر مترقبه، جنگ، تحریم های اقتصادی، شوک‌های نفتی، بحرآنهای اقتصادی- سیاسی و یا نوآوری‌های عمیق تکنولوژیک نمونه ای از اتفاقات پیش‌بینی نشده هستند. (Porter, Michael, 1990)

ه) به منظور شناسایی و اکتشاف هر چه بیشتر منابع نفت و گاز در سراسر کشور و نیز انتقال و به کارگیری فن آوریهای جدید در عملیات اکتشافی در کلیه مناطق کشور (به استثنای استان‌های خوزستان، بوشهر و کهکیلویه و بویر احمد) که عملیات اکتشافی مربوط به ریسک پیمانکار انجام و منجر به کشف میدان قابل تولید تجاری شود به دولت اجازه داده می شود در قالب ارقام مذکور در بند ج این ماده و پس از تصویب عناوین طرحها و پروژه ها در بودجه های سنواتی توسط مجلس شورای اسلامی و تصویب شورای اقتصاد و مبادله موافقتنامه با سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور نسبت به عقد قراردادهایبیع متقابل توام برای اکتشاف و استخراج از طریق برگزاری مناقصات اقدام و پیمانکار را مطابق ضوابط قانونی انتخاب نماید. هزینه های اکتشافی (مستقیم و غیر مستقیم) در قالب قرارداد منعقده مذکور منظور و به همراه هزینه های توسعه از محل فروش محصولات تولیدی همان میدان باز پرداخت خواهد شد. مجوزهای صادره دارای زمان محدود بوده و در هر مورد توسط وزارت نفت تعیین شده و یکبارر نیز قابل تمدید می‌باشد.

در صورتی که در پایان مرحله اکتشاف ، میدان تجاری در هیچ نقطه ای از منطقه کشف نشده باشد، قرارداد خاتمه خواهد یافت و طرف قرارداد حق مطالبه هیچگونه وجهی را نخواهد داشت.

و) آیین نامه اجرائی این ماده با پیشنهاد مشترک سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت نفت و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.

آیین نامه اجرای

ماده ۱۴ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

شماره: ۱۹۲۵۶۰ت ۳۳۰۲۲ ه

تاریخ : ۱۲/۰۴/۱۳۸۴

سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

وزارت نفت- وزارت امور اقتصادی و دارایی

هیات وزیران در جلسه مورخ ۰۴/۰۳/۱۳۸۴ بنا به پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت نفت

و به استثناء بند (و) ماده (۱۴) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران- مصوب ۱۳۸۳- آیین نامه اجرایی ماده یاد شده را به شرح زیر تصویب نمود:

“آیین نامه اجرایی ماده (۱۴) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران”

ماده ۱- تعریف اصطلاحات مندرج در این آیین نام به شرح زیر است:

الف- قانون برنامه:

قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.

ب- سازمان:

سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.

ج-شرکت:

شرکت ملی نفت ایران.

د-قانون حداکثر:

قانون حداکثر استفاده از توان فنی و مهندسی تولیدی و صنعتی و اجرایی کشور در اجرای پروژه ها و ایجاد تسهیلات به منظور صدور خدمات – مصوب ۱۳۷۵٫

ماده ۲- دستگاه های اجرایی موضوع ماده (۱۶۰) قانون برنامه و همچنین مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و بانک‌ها مکلفند طرحهای بیع متقابل مورد نظر خود را (شامل عناوین طرحها و پروژه های موضوع بند “ه” ماده (۱۴) قانون برنامه) برای یک بار در طول برنامه جهت درج در لوایح بودجه سالانه به سازمان ارائه نمایند.

تبصره- مؤثر شدن قرارداد هر طرح بیع متقابل موضوع بند “الف” ماده (۱۴) قانون برنامه منوط به ذکر عنوان طرح در قانون بودجه می‌باشد.

ماده ۳- شرکت مکلف است گزارش توجیه فنی و اقتصادی هر یک از طرحهای موضوع ماده (۱۴) قانون برنامه را جهت بررسی و تصویب به شورای اقتصاد ارائه نماید.

ماده ۴- بازپرداخت تعهدات ایجاد شده در اجرای طرحهای نفتی و گازی موضوع بند “ج” ماده (۱۴) قانون برنامه در هر یک از طرحهای نفتی و گازی، صرفا از محل تولیدات اضافی همان طرح و ‌در مورد طرحهای گازی از محل تولیدات اضافی همان طرح (منابع داخلی شرکت ) انجام می شود.

تبصره- در طرحهای نفتی و گازی موضوع بند”ج” ماده (۱۴) قانون برنامه در هر مورد بخشی (درصدی) از تولیدات اضافی طرح و یا عواید آن که در طول سال‌های باز پرداخت تعهدات (برپایه قیمت روز فروش محصول) و در سقف اقساط سالانه باید به طرف قرارداد اختصاص یابد به پیشنهاد وزارت نفت توسط شورای اقتصادی تعیین می شود.

ماده ۵- بازپرداخت تعهدات ایجاد شده ‌در مورد طرحهای موضوع بند “د” ماده (۱۴) قانون برنامه از محل درآمد اضافی همان طرحها (منابع داخلی شرکت) انجام می شود.

ماده ۶- در تنظیم و عقد قراردادهای مربوط به طرحهای موضوع بند “ج” ماده (۱۴) قانون برنامه باید اصول و شرایط مذکور در بند “ب” ماده (۱۴) قانون برنامه مراعات شود.

ماده ۷- در قراردادهایی که طبق بند “ب” ماده (۱۴) قانون با تامین منابع مالی با شرکت‌های خارجی منعقد می شود و نیز قراردادهایی که در همین موضوع با شرکت‌های صاحب صلاحیت داخلی منعقد می شود، در اجرای قانون حداکثر، باید حداقل درصد ساخت داخل توسط شورای اقتصادی تعیین شود.

تبصره- ذکر حداقل درصد الزامی ساخت مذکور در این ماده، در متن قرارداد منعقد شده بین شرکت و پیمانکار الزامی است.

ماده ۸- به علت نامشخص بودن هزینه های توسعه در قراردادهای توام اکتشاف و استخراج، شرکت ضمن رعایت شرایط و ضوابط قانونی مندرج در بند (ه) ماده (۱۴) قانون برنامه، در انتخاب پیمانکاران طرحها و پروژه های توام اکتشاف و استخراج پس از اجرای صلاحیت فنی شرکت کنندگان در مناقصه و پذیرش حداقل تعهدات اکتشافی مورد نظر کارفرما از سوی پیمانکاران باید پیشنهاد کمترین نرخ بازگشت سرمایه برای پیمانکار را ملاک و مبنای انتخاب پیمانکار قرار دهد.

تبصره ۱- شرکت مکلف است در قرارداد اولیه با پیمانکار، شروع عملیات اجرایی توسعه میدان را شروط به تأیید برنامه توسعه اصلی (MDP) و مبلغ پیشنهادی توسعه نماید.

لحاظ نمودن مفاد این ماده در متن قرارداد منعقد شده بین شرکت و پیمانکار الزامی است.

تبصره۲- در اینگونه قراردادها، هزینه های مستقیم و غیرمستقیم اکتشافی در قالب قراردادهای منعقدشده منظور و به همراه هزینه های توسعه میدان تجاری کشف شده از محل فروش محصولات تولیدی همان میدان بازپرداخت خواهد شد.

تبصره ۳- در اجرای بند”ه” ماده (۱۴) قانون برنامه مجوز صادر شده برای اکتشاف در قالب قرارداد منعقد شده بین شرکت و طرف خارجی یا شرکت صاحب صلاحیت داخلی دارای زمان محدود بوده که باید در قرارداد قید شود.

این زمان توسط وزارت نفت تعیین شده و برای یک بار نیز قابل تمدید می‌باشد.

در صورتی که عملیات اکتشاف، به کشف میدان تجاری در منطقه مذکور در قرارداد منجر نشود، قرارداد خاتمه خواهد یافت و طرف قرارداد حق مطالبه هیچگونه وجهی را نخواهد داشت.

ماده ۹- شرکت مکلف است با مراعات تبصره ماده (۲) قبل از مؤثر شدن قرارداد هر یک از طرحهای موضوع این آیین نامه، نسبت به اخذ مجوز شورای اقتصادی و مبادله موافقتنامه با سازمان نیز اقدام نماید.

‌در مورد قراردادهای اکتشاف و توسعه، در صورت تجاری بودن میدان اکتشافی، سقف قرارداد اکتشاف و توسعه تعیین و موافقتنامه با نظر سازمان اصلاح خواهد شد.

”طرح اقدام برای کودکان لائوس”


با آغاز جنگ داخلی و انقلاب در سال های پایانی دهه ۱۹۷۰، بسیاری از مردم کشور کوچک لائوس در جنوب شرقی آسیا،به ناچار ترک خانه گفتند و به منطقه پنینسولا در ناحیه هندوچین پناهنده شدند. در این شرایط، چانتاسون اینتاوانگ، زنی اهل لائوس و ساکن ژاپن، باور داشت تنها پذیرفتن ‌انسان‌ها به عنوان پناهنده مشکلات اصلی آن ها را برطرف نمی‌کند. او می خواست که به کودکان پناهنده کمک کند، ‌بنابرین‏ در سال ۱۹۸۲، “انجمن اهدای کتاب‌های تصویری به کودکان لائوس”^[۱۶] را بنیان گذاشت. این انجمن در آغاز، تنها کتاب‌های داستانی و تصویری ژاپنی را برای کودکان پناهنده لائوس می‌فرستاد. پس از آن در سال ۱۹۹۰، انجمن فرستادن کالاها و لوازم مورد نیاز برای پشتیبانی از صنعت چاپ و نشر کتاب‌های کودکان در لائوس را آغاز کرد، کتاب‌هایی که نویسندگان و هنرمندان لائوسی برای کودکان کشورشان تهیه کنند. فعالیت هایی که در ژاپن آغاز شد، با گذر زمان در لائوس پیگیری شد و گسترش پیدا کرد. حالا ۲۵ سال پس از آغاز پروژه، انجمن، در قالب یک نهاد غیردولتی با نام “اقدام برای کودکان لائوس”، برای ترویج ادبیات و حقوق کودکان در لائوس فعالیت می‌کند. از آغاز پروژه تاکنون،‌ ۶۲۰ هزار نسخه کتاب به زبان لائوسی و در لائوس چاپ و منتشر شده است. نهاد اقدام برای کودکان لائوس، هم چنین به کتابخانه ملی لائوس و وزارت آموزش این کشور پیوسته است که از “پروژه ملی ترویج خواندن” پشتیبانی می‌کنند. پروژه ملی ترویج خواندن، پروژه ای است که اولویت‌های برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران آموزشی کشور را دنبال می‌کند. پروژه اقدام برای کودکان لائوس در سال ۲۰۰۸ جایزه ترویج خواندن آساهی را از آن خود کرد (پایگاه ترویج کتابک،۱۳۸۸).

” همراه با کتاب در نبرد با ترس و اندوه”

یک سال پس از بروز فاجعه نسل‌کشی در کشور رواندا، سرزمین هزار تپه در قلب آفریقا، در سال ۱۹۹۴، “اگنس گیراوکوندا”، شرکت انتشاراتی “Editions Bakame” را بنیاد گذاشت. Bakame یک شرکت انتشاراتی ناسودبر و مستقل کتاب‌های کودکان و نوجوانان است. هدف این شرکت در هنگام آغاز به کار، تولید کتاب‌های ادبیات کودکان به زبان ملی این کشور یعنی “کنیارواندا” ^[۱۷] بود تا کودکان و نوجوانان رواندا با یاری کتاب‌ها و جادوی قصه‌هایی از فرهنگ خودشان، بتوانند از پس احساس ترس و بیزاری که از فاجعه نسل کشی بر وجودشان سنگینی می‌کرد، برآیند و به زندگی بازگردند. Bakame ، نخستین انتشاراتی در رواندا است که کتاب‌های کودکان و نوجوانان را به زبان ملی این کشور منتشر کرد. در این کشور زبان های انگلیسی و فرانسه هم در کنار کنیارواندا زبان رسمی به شمار می‌روند. این انتشارات، کتاب‌های داستان، مستند، رمآن‌های نوجوانان و کتاب‌های تصویری برای کودکان و نوجوانان رواندایی تولید می‌کند. گردآوری و به نوشتار درآوردن ادبیات و فرهنگ شفاهی رواندا یکی دیگر از فعالیت‌های مهم شرکت Bakame به شمار می‌رود. ترویج فرهنگ خواندن در رواندا و آموزش نویسندگان و تصویرگران با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، هدف‌های دیگر این شرکت انتشاراتی است. از سال ۱۹۹۵ تاکنون، ۳۰ عنوان کتاب در بیش از ۴۵۰ هزار نسخه در Bakame منتشر شده است. این شرکت انتشاراتی در سال ۲۰۰۸، جایزه ترویج خواندن آساهی را از آن خود کرد.(عالمی،۱۳۸۹)

“طرح بنیاد “همه لهستان برای کودکان می‌خوانند^[۱۸] “

بنیاد همه لهستان برای کودکان می‌خوانند، در سال ۱۹۹۶ بنیاد گذاشته شد و تا سال ۲۰۰۶ به نام “برنامه سلامت احساسی” ^[۱۹]، خوانده می‌شد. هدف بنیان‌گذاران سازمان رسیدگی به سلامت احساسی و روانی کودکان و نوجوانان کشور از طریق انجام فعالیت‌های سازمان‌دهی شده آموزشی و ترویجی بود. گردانندگان این بنیاد می‌کوشند تا بزرگ‌ترها را از دشوار و غیرصمیمانه بودن دنیای امروز برای کودکان آگاه کنند. فرصت کم پدر و مادر برای بودن در کنار کودک، تنش‌های روانی، بی‌توجهی به نیازهای روانی، رفتاری و عاطفی کودکان در کنار حضور بیش از اندازه پررنگ رسانه ها در زندگی مشکلات احساسی زیادی را برای کودکان به همراه داشته است. در این شرایط، خواندن، راه هوشمندآن‌های است برای ارتباط با کودک و پروراندن او. کودکانی که دایره واژگانی کوچک‌تری دارند در خواندن با دشواری روبرو می‌شوند و ‌بنابرین‏ کمتر و کمتر می‌خوانند. آن ها تماشای تلویزیون را با خواندن جایگزین می‌کنند و ‌به این ترتیب نمی توانند در خواندن مهارتی کسب کنند. برای حل این مشکل و جذاب کردن خواندن به اندازه تماشای تلویزیون، بنیاد همه لهستان برای کودکان می‌خوانند، بلندخوانی را به عنوان یک روش مناسب پیشنهاد می‌کند و فعالیت‌های بسیاری را هم برای ترویج خواندن با کودکان برگزار می‌کند.این بنیاد برنامه هایی مانند “هفته ملی خواندن برای کودکان”، “خواندن صمیمیت می‌آورد”(مجموعه‌ای از جلسات خواندن برای نزدیک کردن کودکان معلول و سالم به یکدیگر)، مجموعه کتاب‌های بهاره، تابستان با یک کتاب،‌ روز ملی تولد وینی خرسه (Winnie the Pooh) در ۱۴ اکتبر، “زمستان با یک کتاب” و برنامه “پایان باشکوه” برای اهدای جایزه به نیروهای داوطلب و پشتیبانان فعال برنامه هایی که در طول سال اجرا شده‌اند و “باشگاه خواندن در مدرسه ها و مهدکودک ها”، را به شکل سالانه برگزار می‌کند. بنیاد همه لهستان برای کودکان می‌خوانند برای این که پدر و مادرها و آموزگاران کتاب‌های خوبی را برای کودکان انتخاب کنند، معیارهایی برای بلندخوانی با کودکان و یک فهرست طلایی از کتاب‌های مناسب را منتشر ‌کرده‌است. بنیاد، برنامه های موفق دیگری هم تاکنون برای ترویج خواندن برگزار ‌کرده‌است مانند ‌ماراتن اهدای کتاب: یک شرکت، یک کتاب که در سال ۲۰۰۴ برای پشتیبانی از کتابخانه‌ها انجام شد که تاکنون ۶۰۰۰ جلد کتاب اهدایی را از طریق پایگاه اینترنتی این برنامه راهی قفسه‌های کتابخانه‌ها ‌کرده‌است. در سال ۲۰۰۵ هم بنیاد موفق شد دولت را برای در نظرگرفتن ۳۰ میلیون زلوتی (واحد پول لهستان) برای کتابخانه‌ها در سال ۲۰۰۵ متقاعد کند. بنیاد همه لهستان برای کودکان می‌خوانند در سال ۲۰۰۶، جایزه آساهی برای ترویج خواندن را از سوی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان، IBBY، از آن خود کرد (درخوش، ۱۳۸۸).

“طرح حقی برای خواندن”